de

del

Foto: Abraham Bote Tun

Loobilaj ku beeta’al yóok’ol paalal, beyxan ko’olele’, ku ye’esik tu lu’umil Yucatáne’: “talam u bejil ti’al u páajtal u kaláanta’al páajtalil jets’a’an tu’ux ku ya’alike’, ku páajtal u kuxtal wíinik xma’ loobilajil, ts’o’okole’ tuláakal máax ti’ ku yúuchule’, ku k’áatik ka k’ajóolta’al yéetel ka chíimpolta’ak bix yanik u kuxtal”, tu tsikbaltaj Leticia Murúa Beltrán, máax jo’olbeisk Apis Sureste: Fundación para la Equidad.

Tu tsikbaltaj ko’olel loobilta’ane’, ku yilik yaan ba’ax ku k’expajal tu toj óolal, ba’ale’ beyxan ti’ u yóol; séeba’an u ka’anal, ku sa’atal, ku lúubul u yóol, yéetel ku yu’ubik sajak. 
Múuch’kabile’ tu ts’áaj k’ajóoltbil, le 14 ti’ septiembre máanika’, u meyajil Modelo Especializado en Refugio y Centro Externo (MERECE), múul beeta’an yéetel u yáantajil Hispanics in Philanthropy (HIP), beyxan Investigación en Salud y Demografía, (INSAD), ti’al u béeytal u ts’aatáanta’al loobilaj ku beeta’al yóok’ol ko’olel tu lu’umil Yucatán.

 

También te puede interesar: 'Merece', modelo de Apis Sureste para atención a mujeres en situación de violencia

Máaxo’ob táaka’an te’e múuch’kabilo’, tu tsikbaltajo’ob ichil le meyaj tu beetajo’, ti’ yaan ba’ax je’el u yutstal u beeta’al ti’al u kaláanta’al ma’ u loobilta’al ko’olel, mix xan u paalal.
Beyxan, ku ye’esik bix yanikk loobilaj ku beeta’al walkil yóok’ol ko’olel, tumen ichil ba’ax chíikpaja’an ichil u xookil Encuesta Nacional sobre la Dinámica de las Relaciones en los Hogares, meyajta’an tumen Instituto Nacional de Estadística y Geografía (INEGI), u péetlu’umil Yucatáne’ ti’ yaan yóok’ol le meedya náasionalo’, ti’ u póorsentajeil ko’olel loobilta’an; le beetike’, ti’ yaan ichil le waxakp’éel péetlu’umo’ob, ichil tuláakal México, tu’ux asab ya’ab u loobilta’al ko’olel.

Ts’o’okole’, Yucatáne’ ti’ yaan xan tu ukp’éel kúuchil, ichil le 32 yano’obo’, yóok’lal ba’ax yaan u yil yéetel loobilaj ku yantal ichil núupo’ob, yéetel tu bulukp’éel kúuchil ti’ ba’ax k’ajóolta’an beey kóomuntarya loobilaj, tu’ux ku asab chíikpajal sexual loobilaj.  

Beey túuno’, tuláakal le ba’ax ku yúuchulo’, tu ya’alaj Murúa Beltrán, ku ye’esik jach táaj k’a’anan u yantal kúuchilo’ob, tu’ux ka meyajnak máak kaambanaja’an, je’el bix le yano’ob Apise’, ti’al u ch’a’anukta’al u nu’ukbesajil MERECE.

Yihán Arroyo Brito, máax jo’olbesik u kúuchil Refugio de Apis Sureste, tu tsolaje’, yéetel le ju’un u meyajtmo’obo’ yaan u kaxtik u yáantajo’ob ti’al ka k’éexel ba’al yéetel ti’al u kaambal máak, tumen beyo’, ku páajtal u beeta’al u jeel múuch’kabilo’ob. Ku páajtal u yéensa’al meyaj beeta’an te’ela’: https://drive.google.com/file/d/16IVsXBHCBtJ7Z9C0kAYUwToS1DU_6I1v/view

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan