Tu taal u píik’il le martes 4 ti’ octubre máanika’ ka’aj jóok’ u kajnáalilo’ob Sitilpech, u múuch’kabilo’ob kaaj yéetel wíiniko’ob, ti’al u k’aliko’ob u bejil 45, ti’ u mola’ayil Poder Judicial de la Federación, ti’al u k’áatiko’ob ti’ Juez Primero de Distrito ma’ u cha’ak u ch’a’ajolta’al meyaj xot’a’an ti’ jump’éel u mola’ayil u tséenta’al k’éek’en ts’a’aban te’e kaajo’.
Kajnáalo’obe’ ku ya’aliko’obe’ ma’ u k’áato’ob ka ch’a’ajolta’ak u tséenta’al k’éek’eno’obi’ tumen ku taasik k’aasil ba’al ti’ u toj óolalo’ob, u lu’umilo’ob yéetel u paak’alo’ob. Le beetike’ ku páayt’antiko’ob júudisyalo’ob ti’al u no’oja’an xak’altiko’ob le ba’ax ku yúuchula’.
“¡Wa mina’an ja’e’ mina’an kuxtal!”; “¡Yanak ja’, k’éek’en ma’!”, tu ya’alajo’ob.
Janet Medina Puy, u áabogadail Kanan Derechos Humanos, máax tsolik u nu’ukil yóok’lal ba’ax yaan u yil yéetel a’almajt’aan ti’ u kajnáalilo’ob Sitilpeche’, tu ya’alaje’ leti’obe’ chi’ichnako’ob, tumen te’e k’iino’oba’ u mola’ayil Comisión Nacional del Agua (Conagua) tu jets’aj túumben ba’alob ti’al u páajtal u ch’a’ajolta’al meyaj tumen jump’éel u kúuchil u tséenta’al k’éek’eno’ob.
En español: Pobladores de Sitilpech exigen a juez mantener suspensión a granja porcícola
Tu winalil mayo máaniko’, ka’aj chúunsa’ab u meyajil Expo Foro Ambiental, u kajnáalilo’ob Sitilpeche’ ooko’ob t’aan te’elo’ ti’al u beetiko’ob u tak poolil k’aasil ba’al ku yantal ikil táan u tséenta’al le ba’alche’obo’ te’e kaajo’.
Medina Puy tu ya’alaje’ le martesa’ káaj jump’éel audiiensya tu’ux táan u xak’alta’al ju’uno’ob ti’al beyo’ kéen ts’o’okoke’ u je’ets’el ba’ax kun úuchul yéetel le kúuchilo’; u ti’al le je’elo’ k’ubéenta’ab ti’ Conagua ka xi’ik u xak’alt yéetel yil wa yaan ka’ach u ju’unil jets’ik u páajtalil u meyaj. Leti’ ka’aj ila’abe’ ma’ chuka’an ba’ax k’a’abéet ti’al u meyaj.
Ts’o’okole’, ichil uláak’ ba’ax tu ya’alaje’ Conague’ tu yáantaj le kúuchilo’ ti’al u luk’sa’al si’ipil jets’a’ab ka’ach tumen Registro Público de Derechos de Agua (REPDA). LE beetike’, juuese’ “liibre” yanik ti’al u ya’alik je’el u páajtal u ch’a’ajolta’al le meyaj te’elo’, tumen walkila’ mola’aye’ tu ya’alike’ Conaguae’ ts’o’ok u ya’alik yaan le ju’un k’a’abéet ti’o’.
Beey túuno’ Medina Puye’ tu ya’alaje’ ma’ táan u beeta’al tak pool yóok’lal yaan, wa mina’an u ju’unil u yúuchul meyaj, u ba’alile’ leti’ ka chíimpolta’ak u páajtalil wíinik: ma’ k’áatchibta’ab kaaj, ts’o’okole’ tak Conagua il táanili’ u k’askúunta’al ja’, ts’o’okole’ ma’ chuka’an u ju’unil ti’al u meyajo’obi’.
Wa tumen juees ma’ tu jets’ik ba’ax no’oja’an u ti’al kaaje’, leti’obe’ yaan u kaxtik ba’al u beeto’ob ti’al u kaláanta’al u toj óolal kaaj, beyxan ja’. Te’e k’iino’oba’ leti’ kéen a’alak ba’ax kun úuchul te’e maaya kaajo’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
