de

del

Jump’éel úuchben ts’íib ka’ap’éel u yiche’, kaxta’ab ti’ jump’éel taam sooláar ichil u yúuchben kaajil Uxmal, Yucatán. Le je’ela’ ila’ab ma’ seen úuch tumen j-maaya arkeeologóo José Huchim Herrera, ba’ale’ leti’e’ jueves máanik ka’aj k’a’ayta’ab tumen máax jo’olbesik Instituto Nacional de Arqueología e Historia (INAH), Diego Pietro.
K’a’aytaje’ beeta’ab ti’ tse’ek suuk u beeta’al lalaj ja’atskab k’iin tumen u jala’achil México Andrés Manuel López Obrador, tu’ux tu tsikbaltaje’, k’a’anan ba’ax kaxta’abo’ tumen meyajo’ob beeta’abe’ ti’ j-úuch in situ, le je’ela’ u k’áat u ya’ale’, te’e tu’ux jts’a’ab tumen le úuchben maayaobo’.

Juntúul kili’ich wíinik, ka’ap’éel u yich 

Prietoe’ tu tsikbaltaje’ jump’éel u yichil póol meyaje’ nu’ukta’an baanta xaman. “Máax ts’a’aban ti’ jump’éel tséelike’ ko’olel, nuuktak u yich yéetel yaan u no’och tu jáalik u chi’, u tseeme’ ma’ pixa’ani’, yéetel óoxt’o’ol u búubuj wóolis yaan tu tseem, u ba’alil u k’abe’ yaan ka’ap’éel u t’o’olil peerláas yéetel u faaldae’ ku pixik tak u yook. U machmaj juntúul quetsal tu xts’íik k’abil. Ku tukulta’ale’, ma’ xaan wa u nuukil u yiche’ yaan ba’al u yil yéetel u chíikulal kíimil”.

 

En español: Hallan en Uxmal estela conmemorativa dual

 

Uláak’ jump’éel iche’, nu’ukta’an tu baanta noojol. “Juntúul xiib yéetel u nojoch p’óok, yaan u k’u’uk’mel yéetel u pool juntúul xooch’. Tu paache’ ku yila’al óoli’ beey jump’éel kaapáa; tu xts’íik k’abe’ u machmaj jump’éel xóolte’ yéetel tu xno’oje’ jump’éel buutlóo, yaan xan u ba’alil u k’ab yéetel u yooko’obe’ bak’a’an”.

Beyxan a’alabe’, te’e póol tuunicho’ “ku yila’al chíikulal suuk u ts’a’abal tu baantail le Pu’uko’ yéetel Cheenes, tu noojolil u petenil Yucatán”.
Ba’ax kaxta’abe’ jóok’ ikil táan u meyajta’al u nu’ukbesajil Programa de Mejoramiento de Zonas Arqueológicas (Promeza) tumen u mola’ayil INAH ti’ kaajo’ob naats’ yanik ti’ bej tu’ux kun maán Tren Maya.

Prietoe’ tu k’a’aytaje’ ts’o’ok u páayt’antik jmaaya arkeeologóo José Huchim, máax jach kaambanaja’an yóok’lal u baantail le Pu’uko’ yéetel u yúuchben kaajil Uxmale’, ti’al u ts’áak k’ajóoltbil jach bix yanik ba’ax kaxta’abo’ yéetel ba’ax ojéela’an tak walkila’ yóok’lal, ichil u pikil ju’unil Arqueología Mexicana.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan