Siari, u kajnáalil Flamboyanes, yéetel u paalil, óoxp’éel u ja’abile’, ts’o’ok u tsa’ayal ti’ob sinusitis, se’en yéetel uláak’ k’oja’anilo’ob yaan ba’al u yil yéetel bix u ch’a’ak u yiik’o’ob, ts’o’okole’ mantats’. Chéen te’e ja’aba’ ts’o’ok u biinsik u paalil yiknal ts’akyaj kex uktéen, ba’ale’ te’elo’ a’alab ti’e’ wa ka p’áatak beey u máan k’iin ti’obo’, tu paachil k’iine’ je’el u tsa’ayal uláak’ noj k’oja’anilo’ob je’el bix jéesbal, aleerjia wa bronkiitis.
U na’e’ ku ya’alike’, u seen k’oja’antale’ ku yúuchul ti’ tumen ku “seen jóok’ol k’aak’as poolbóo ti’ le séementeraobo’”, ts’a’aban tu bak’pachil le kaajo’, naats’ Progreso.
Le lunes 21 ti’ noviembre máanika’ u kajnáalilo’ob Flamboyanes, máaxo’ob beetmail u múuch’il Lucha Maya Peninsular, tu beetajo’ob líik’saj t’aan tu táan Palacio de Gobierno, ti’al u k’áatiko’ob ti’ u jala’ach Mauricio Vila Dosal ka u ts’aatáant talamil loobiltik u toj óolal kaaj, ts’o’okole’ tu k’áatajo’ob ka ch’éenek u ts’a’abal u páajtalil u meyaj mola’ayo’ob je’el bix le je’elo’.
Máaxo’ob tu líik’saj u t’aano’obe’ tu ye’esjo’ob ts’íibo’ob je’el bix “ch’éenek u k’askúunta’al iik’”; “ch’éenek u jóok’sa’al k’aak’as ta’an tumen séementeraob”; “chéenek u yantal u mola’ayilo’ob seementóo”; “seementoe’ ku k’askúuntik ba’al yéetel toj óolal”.
Tu ya’alo’obe’ ts’o’ok ka’ap’éel ja’ab káajak u yilko’ob le talamila’, le beetike’ tu much’ajubáajo’ob; ts’o’ok tak u tsikbaltiko’ob tu táan u jo’olpóopilo’ob Yucatán, ba’ale’ tak walkila’ ma’ núuka’ak mix ba’al ti’ob.
Raúl Quiroz, máax jo’olbesik A. C. Lucha Maya Peninsular, tu ya’alaje’ yaan jejeláas u mola’ayilo’ob seemento tu bak’pachil Flamboyanes, ba’ale’ leti’obe’ táan u t’aano’ob yóok’lal u mola’ayil Fortaleza, tumen leti’e’ ku jóok’sik “k’aak’as ta’an”, ts’o’okole’ ku loobiltik kaaj.
Beyxan, tu ya’alaje’ ma’ tu na’atik bix u ts’a’abal u ju’unil u meyaj le mola’ayo’oba’ tumen u jala’achil le péetlu’uma’, mix xan tumen máaxo’ob kaláantik k’áax yéetel toj óolal, tumen chéen loobilaj u ka’aj ti’al kaaj; ts’o’ok u yantal talamilo’ob yéetel k’oja’anil ti’ kajnáalo’ob, tumen ka’ache’ mix táan u yúuchul lela’.
Uláak’ ba’ax tu ya’alo’obe’, ka’aj “wak’a’ab” lu’um ti’al u beeta’al meyajo’obe’ yaan najo’ob k’askúunta’abij.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
