Bejla’a 16 ti’ diciembree’, káaj u jats k’iinilo’ob tu’ux ma’ táan u cha’abal u chu’ukul me’ex kay. Tak walkila’ béeychaj u jóok’sa’al maanal ti’ 20 mil tóoneladáas. Ba’ale’, yóok’lal xtu’ ja’ yanchaje’ ma’ k’uch ti’ le beyka’aj chuka’ab le ja’ab máaniko’. Kex beyo’, píitmáansa’ab xan le beyka’aj tukulta’ab yaan u yantal a’alab tumen Comisión Nacional de Acuacultura y Pesca (Conapesca).
Ichil ba’ax jts’a’ab k’ajóoltbil tumen José Luis Carrillo Galaz, máax jo’olbesik Confederación Mexicana de Cooperativas Pesqueras, te’e ja’aba’, me’ex kay chuka’abe’ tu píimtmáansaj 20 mil 600 tóoneladáas, ts’o’okole’ le je’elo’ “óoli’ je’el bix u yúuchul ka’acho’”, ba’ale’ beey úuchiko’ yóok’lal xtu’ ja’ yanchaj tu k’iinilo’ob ooxol.
Tu ya’alaje’, le ja’ab máaniko’, chuka’ab 36 mil tóoneladáas, ba’ale’ te’e ja’aba’ ma’ jk’uchi’, le beetik ku ya’alale’ “regular” le beyka’aj yanchajo’, tumen ma’ xan tu chukaj le beyka’aj táan ka’ach u páa’ta’alo’, ts’o’okole’ u tojol éem xan, tumen ka’ache’ ku ko’onol ichil 150 wa 160, ba’ale’ walkila’ 120 pesos u ma’anal”.
Carrillo Galaz tu tsolaje’, me’ex kaye’ leti’e’ asab k’a’anan ba’alche’ ku chu’ukul ti’al u náajalt’aal taak’in tu jáal ja’ilo’ob Yucatán, ba’ale’ ti’al kaaje’, u asab k’a’ananile’ leti’e’ meeroo’, yéetel uláak’ kayo’ob.
“Le ba’alche’a’ mantats’ u tsikbalta’al ba’al yóok’lal, tumen kéen ts’o’okok u k’iinil jets’a’an ti’al u chu’ukule’, ku béeytal u chu’ukul uláak’ kayo’ob, je’el bix láangostáa”.
Tu ya’alaje’, tuláakal u winalil eneroe’ ku chu’ukul eskaamáas; kéen ts’o’okoke’ ti’al, febrero yéetel marzoe’ ku chu’ukul láangostáa; ka’alikile’, u meyaj mola’aye’, leti’ u kaláanta’al u yantal u k’iinil u ka’a ya’abtal me’ex kay.
Ba’ax unaj u jach ts’aatáanta’ale’, leti’ ma’ u chu’ukul kex ma’ unaji’, le beetike’, táan u jóok’sa’al u múuch’ilo’ob máak kun kaláantik jáal ja’, ts’o’okole’ leti’obe’ yaan u núupulo’ob meyaj xan yéetel u mola’ayilo’ob kananil ti’ U Jala’achil U noj Lu’umil Yucatán, beyxan yéetel Marina, Guardia Nacional, ajkanan kaajo’ob te’e méek’tan kaajo’obo’ yéetel uláak’ mola’ayo’ob, ti’al u jach ila’al ma’ u beeta’al ba’ax ma’ unaji’. Le jats k’iino’oba’, yaan u ts’o’okol tak tu yáax k’iinil agosto ti’ le ja’ab kun okolo’.
Uláak’ ba’ax tu ch’a’achibtaje’, leti’e’ máaxo’ob kíimo’ob ich k’áak’náab úuchik u máano’ob u chuka’al me’ex kay. Tu yaj óoltaje’ kex lajuntúul máak kíim yóok’lal.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
