Tu ja’abil 2022e’ kíinsa’ab 968 u túul ko’olel, jatsa’an beey féeminisiidyos, tu noj lu’umil México, ts’o’okole’ le noj talamila’ láayli’ u chíikpajal tu péetlu’umil Quintana Roo; yaan jun jaats u xookil le si’ipil ba’alo’oba’ bala’an tumen jatsa’an beey óomosiidyos, beey tu ya’alaj María Elena Esparz Guevara, máax patjo’olt yéetel máax jo’olbesik u múuch’kabil Ola Violeta.
“K’a’anan k jach ilik bix jatsa’anil u kíimil ko’olel ku loobilta’al, tumen ma’ tuláakal jo’olpóopo’ob k’a’abéetkunsik u seentensiail Mariana Lima, ts’o’okole’ yaan xan péetlu’umo’ob tu’ux ku ja’atsal kiinsajil beey óomosiidyos, kex yaan ba’ax chíikbesik unaj u xak’alta’al beey féeminisiidyos”, tu tsikbaltaj Esparza Guevara.
Sentencia de Mariana Limae’ ku ye’esik bix uanik ba’al ka’achil yéetel bix yanik walkila’, kéen jo’op’ok u xak’alta’al bix u kíinsa’abik ko’olel tu lu’umil México, tumen ku chíikbesik u k’a’ananil u xak’alta’al ba’alo’ob je’el bix le je’elo’, ba’ale’ tu’ux ka chíimpolta’al u ko’olelil le wíiniko’. Jets’a’ab tu ja’abil 2015 tumen Suprema Corte de Justicia de la Nación, ts’o’okole’ ku chíimpoltik Mariana Lima Buendía, máax kíinsa’ab tumen u núup tu ja’abil 2010, Estado de México.
Máax jo’olbesik Ola Violeta, tu ya’alaje’ “k’a’anan ka xak’alta’ak bix jatsa’anil u xaak’alil ko’olel kíinsa’an, yéetel ka ila’ak wa yaan ti’ le je’elo’obo’, unaj ka’ach u ja’atsalo’ob beey féeminisiidyo”.
Ti’al u yutsil beeta’al ba’al yéetel le je’ela’, jach k’a’abéet u no’ojankúunsa’al bix u je’ets’el juustiisya, tumen yaan a’almajt’aano’ob, ba’ale’ ma’ tu ts’a’abal tu beel u si’ipil máax beetej.
U promeedyoil u kíinsa’al ko’olel tu ja’abil 2022 tu noj lu’umil Méxicoe’ k’uch tak 2.6 féeminisiidyos sáansamal. Kaaj tu’ux ku asab beeta’ale’, Estado de México, tumen yanchaj 140 u túul kaasos, ts’o’okole’ lelo’ k’a’anan tumen te’e ja’aba’ yaan u yantal yéeytambal te’elo’, le beetik
Esparza Guevarae’ tu páayt’antaj kaaj ti’al u jach k’áatal ti’ máax kun báaxal te’e politikao’ ka chich meyajnak ti’al u ts’aatáanta’al le ba’ax ku yúuchula’.
En español: Falta clasificar correctamente los feminicidios en México: Ola Violeta
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
