de

del

Wóolpóoch’ juntúul k’a’anan kaan chéen Yucatán ku yantal

Serpiente Huolpoch, imprescindible reptil que sólo vive en Yucatán
Foto: Alvaro Monter Pozos

U sientiifikoil k’aaba’ le kaana’ leti’ le je’ela’: Agkistrodon russeolus. Le kaana’ jach k’a’anan ti’ wíinik tu yóok’lal u ts’aakil, ba’ale’ sajbe’entsil xan tumen ku chi’ibal yéetel kéen u beete’ jach séeba’an u beetik k’aas. Méek’a’an tumen u baatsil Viperidae, tu’ux láayli’ táaka’an uláak’ chi’ibal kaani’.

Je’el u k’uchul u p’is tak 1.20 meetros u chowakil, yéetel ku piim. U boonile’ samal boox wa chak-koob; yaan u baandasil k’atik yéetel bak’pachta’an tumen sakpile’en eskaamáas.   

“U neje’ bekech’, yéetel ku k’a’abéetkunsik ti’al u máan chuuk, tumen kéen u kope’, ku tich’ik u chan puuntae’ ti’al u péeksik óoli’ je’ex juntúul xnook’ole’”, tu tsikbaltaj Pedro Nahuat Cervera, jbioologóo jach kaambanaja’an yóok’lal reptilées.  

Le kaana’ siijil tu lu’umil Yucatán; ku yila’al tu baantail xaman, tumen tikin le te’elo’. Ba’ale’ ku yila’al xan tu’ux óol ch’uul lu’um, je’el bix Calakmul, yéetel Tabasco. Tu lu’umil Yucatáne’ yaan jo’op’éel u jejeláasil, yéetel u ts’aake’ k’a’anan ti’al wíinik. “Ma’ xaan wa tu paachil k’iine’, ken beeta’al uláak’ xaak’alo’ob yóok’lale’, je’el u yila’al wa ku ts’akik jump’éel k’oja’anil yaan ti’ wíinik”, tu tsikbaltaj.  

 

En español: Serpiente Huolpoch, imprescindible reptil que sólo vive en Yucatán


Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan