José María Pino Suáreze’ jump’éel kaaj méek’tanta’an tumen u kaajil Tulum. 20 kilometróos náach yanik ti’ le noj kaajo’, yéetel kamp’éel kilometróos náach ti’ kúuchil kun beetbil Aeropuerto Internacional Felipe Carrillo Puerto, ba’ale’ ma’ ojéela’an wa je’el u yila’al u yutsil u beeta’ale’, tumen walkila’ táan u yantal talamo’ob ichil le éejidoo’ yéetel féederal jo’olpóopo’ob.
Leonel Gómez Nieto, máax beetik ka’ach u déelegado yéetel máax táaka’an ichil u múuch’il kajnáalo’ob táan u líik’sik u t’aano’obe’, tu ya’alaje’ leti’ob beey kajnáalo’obe’ ku éejentiko’ob ka beeta’ab u noj meyajil le aeropuerto, beyxan le Tren Mayao’, ba’ale’ táan u yantal talamilo’ob yéetel le k’áaxo’obo’; le yano’ob tu jáal ja’il Punta Piedra, tumen ma’ táan u na’atikubáaj máak yéeteli’.
En español: Conflictos ejidales impiden el desarrollo de Pino Suárez, en Tulum
Ya’abach ja’abo’obe’ junmúuch’ éejidatario’obe’ tu ya’alajo’obe’ u k’áaxilo’ob le éejidoo’ k’ucha’an tak jáal ja’, ba’ale’ kona’ab ti’ íinbersionistaob ti’al u beeta’al meyajo’ob ti’al u k’a’amal xíinximbal máako’ob; chéen ba’axe’ le ja’ab máaniko’, jets’a’ab tumen jump’éel jusgadoe’, tak tu’ux yaan u xuulilo’ob le éejidoo’, tu’ux a’alabe’ ma’ táaka’an u tak le jáal ja’o’, le beetik koonol beeta’ab tumen máaxo’ob ti’alintintik bine’ ma’ táan u chíimpolta’al. Le ba’ax jets’a’aba’ táan u yila’al wa ku tse’elel, le beetike’ táan u páa’ta’al u yila’al ba’ax kun a’albil yóok’lal.
U kaajil José María Pino Suáreze’ ti’ yaan ichil éejido láayli’ beey u k’aaba’o’, ts’o’okole’ ti’ yaan jaytúul éejidatario’ob xani’, máaxo’ob p’áato’ob kajtali’ yéetel ku meyajtiko’ob k’áaxi’. U ya’abil le lu’umo’, mana’an tumen íinbersionistas ti’ táanxel péetlu’umo’ob, máaxo’ob u k’áato’ob u meyajto’ob ti’al turiismóo, tumen le k’áaxo’ob je’el bino’, jáal ja’ yano’ob.
“Yóok’lal u meyajilo’ob Tren Maya, yéetel aeropuertoe’, kaaje’ ku éejentik ka beeta’ak, ba’ale’ óol talam k-ilik ka jach ila’ak u yutsil tumen kaaj, tumen éejidoe’ ma’ jach uts yanik yéetel u jala’achil u lu’umil México, yóok’lal u k’áaxilo’ob le jáal ja’o’, beyxan yóok’lal uláak’ ba’alo’ob”, tu ya’alaj Gómez Nieto.
Tu ya’alaje’ yóok’lal le je’ela’ ya’abach ba’ale’ ma’ tu béeytal. Tu k’a’ajsaj xane’, yóok’lal le talamilo’oba’ yanchaj u k’a’alal u aak’alil Nopalitos, ts’o’okole’ le je’elo’ ma’ uts taalik ti’ kajnáalo’obi’, tumen ma’ tu páajtal u k’a’amal mix máaki’.
U ts’ook ba’ax tu ya’alaj Gómez Nietoe’, tak walkila’ ma’ tu yilik wa yaan máax u k’áat i man wa u kon k’áaxi’, yóok’lal beyka’aj naatsil yaan le túumben aeropuertoi’- Tu kaajil José María Pino Suáreze’ yaan kex 36 fáamiliasi’, máaxo’ob mantats’ ku múul meyajo’ob ti’al u yutskíinsiko’ob ba’al te’e kaajo’, yéetel máaxo’ob kaxtik ka k’ujsa’ak utsil ba’al u ti’alo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
