Le miércoles máanika’, tu kúuchil Congreso de Yucatán, beeta’ab t’aan ti’al u chíikbesa’al meyaj ku beeta’al tumen máaxo’ob tséentik wakax, ikil máan U K’iinil U Tséenta’al Wakax, ti’al u “líik’sa’al t’aan yóok’lal tuláakal wakxanáalo’ob yaan. Láayli’ kmeyaj ti’al u yutsilo’ob, ikil u kaxta’al ka no’oja’an meyajnako’ob, tu’ux ka yanak uláak’ meyaj u ti’alo’ob, yéetel ka yanak u náajalil k-kaajo’ob, ba’ale’ beyxan tu’ux ka chíimpolta’ak yóok’ol kaab yéetel kuxtal yaan”, tu ya’alaj jdíiputadóo Esteban Abraham Macari, máax táaka’an ichil Partido Acción Nacional (PAN).
Noj k’iin ti’al máaxo’ob tséentik wakaxe’, ku máan lalaj 6 ti’ marzo, ba’ale’ táan u k’a’ajsa’al tumen Abraham Macari ti’al “u k’áata’al ti’ u jala’achil u noj lu’umil México, ti’al ma’ u luk’sik jun jaats meyaj unaj u beeta’al tumen Senasica (Servicio Nacional de Sanidad, Inocuidad y Calidad Agroalimentaria) ti’al ma’ u yantal u sajbe’entsil u sa’atal u ba’alumbáaj ya’abach wakaxnáalo’ob”.
En español: Exhortan a apoyar ganadería yucateca y vigilar sanidad de carne importada
Beyxan tu páayt’antaj u jala’achil u noj lu’umli México ti’al ma’ u xot’ik xaak’al ku beea’al ti’al u yila’al beykaj no’ojan yanik le ba’alche’ob ku k’ujsa’al tu lu’umil México, tumen tu ya’alaje’, yaan k’iine’ u bak’el wakax ku taasa’al táanxel tu’uxe’ ma’ mantats’ uts yaniko’obi’.
“In k’áat in sáasilkuunse’, ma’ táan k-a’alik wa k’aas le bak’ ku taasa’al ti’ uláak’ lu’umo’ob táanxel ti’ Méxicoe’, ba’ale’ ba’ax ma’ jach ma’alo’obe’, leti’ u yoksa’al chéen beyo’, tu’ux ma’ tu xak’alta’al tu beel bix yanik […] ma’ unaj kcha’ak ka oksa’ak bak’ chéen beyo’, chéen ikil u kaxta’al xan ka éemek u tojol le bak’o’, tumen jach ya’abach meyaj ku beeta’al ti’al u kaláanta’al ka utsul yanak le bak’o’ yéetel le ba’alche’obo’”.
Yóok’lal u péetlu’umil Yucatáne’,tu tsikbaltaje’ u tséenta’al wakaxe’ k’a’anan ti’al ya’abach máak tumen leti’ ku mayjta’al ti’al u yantal náajal, ts’o’okole’ ti’ leti’ ku jóok’sa’al bak’ ti’al u jaant wíinik.
Ichil ba’ax xak’alta’an tumen Servicio de Información Agroalimentaria y Pesquera (SIAP) 2020, tu ya’alaje’, tu péetlu’umil Yucatáne’ yaan ka’ach u tsoolil jaytúul xakax yaan; maanal medyo miyon u túulal, ts’o’okole’ ti’ 82 ti’ le 106 u p’éel méek’tankaajo’ob yaane’, yaan wakax ku tséenta’al yéetel ti’ leti’ ku jóok’sa’al náajal. Ts’o’okole’ maanal 80 mil u túul máak jach chéen leti’ ku meyajtik, tu’ux ku beetik u yantal tu tojil maanal 17 mil u p’éel meyajo’ob, yéetel uláak’ 35 mil tu bak’pachil.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
