K’eexilo’ob yanchaj úuchik u yantal u pak’be’en k’oja’anil SARS-CoV-2 tu k’exaj bix u ma’anal ba’al tumen wíinik; ti’ káaj u mu’uk’anchajal koonol ku beeta’al ti’ Internet, ts’o’okole’ yéetel le je’elo’, káaj u mu’uk’anchajal xan kiis buuts’o’ob yaan ti’al u máan t’oxbil ba’ax ku ma’anal, u ya’abil ti’ le je’elo’oba’ ti’ yaano’ob tu noojol-lak’inil México.
Fernando Noriega, máax jo’olbesik Idealease México –mola’ay majáantik kamino’obe’– tu ts’áaj k’ajóoltbile’, yóok’lal u pak’be’en k’oja’anil Covid-19, ma’ béeychaj u máan t’oxbil ya’abach ba’alo’obi’, u ya’abile’, leti’e’ kúuchilo’ob koonol yanchaj u k’a’alalo’ob jum puli’o’; ba’ale’, le je’ela’ tu mu’uk’ankúunsa’al koonol ku beeta’al ti’ Internet, je’el bix xan u meyajil ku beeta’al ti’al u k’ujsa’al yiknal máax manej, le ku k’aaba’tik última milla.
Walkila’, beey ts’o’ok u máan u k’iinilo’ob pak’be’en k’oja’ane’, tu ya’alaj, koonol ku beeta’al ti’ Internete’ láayli’ u jach beeta’al, je’ex xan tráansporte ti’al u k’ujsa’al; le je’ela’ ts’o’ok u beetik xan u p’áatal mina’an kamyono’ob.
Le tu’ux jach chíikpaj k’a’abéetchaj uláak’ tráansporte ti’al u biinsa’al le nu’ukulo’obo’, leti’ le je’elo’oba’: Yucatán, Guadalajara, Bajío, Querétaro, Zacatecas, Veracruz; ts’o’okole’, tu kúulpachile’, tu’ux jach yanchaj talamo’ob ka’alikil táan pak’be’en k’oja’ane’, leti’ lelo’oba’: Coatzacoalcos, Oaxaca yéetel kaajo’ob tu’ux ya’ab u k’uchul ajxíiniximbalo’ob, je’el bix Los Cabos yéetel Riviera Maya.
“Yaan ya’abach mola’ayo’ob táan u k’áatik kamyono’ob, tumen kúuchilo’ob koonole’ ma’ tu chúukpajal le beyka’aj k’a’abéet ti’ob tu noj lu’umil México, je’el bix xan Norteamérica. Beey túuno’, ti’ ku chíikpajal ts’o’ok u ya’abtal meyaj ku yantal yóok’lal le je’ela’, tumen ya’abchaj xan u k’áata’al majáantbil kamyono’ob”, tu tsolaj.
Jump’éel ti’ le ba’ax túun ku yila’al ku yúuchulo’, leti’e’ beyka’aj ko’ojil u ts’a’abal máantenimiento, tumen ts’o’ok u náakal 25 por siientoil u íinflasyonil tráansportée, kex tumen íinflasyon tu lu’umil Méxicoe’ chéen 7.5 por siientoil náaka’an.
Ramiro Alcocer Díaz, máax xan chíikbesik Idealease tu ya’alaje’, u jach k’a’abéetkunsa’al kamyono’obe’ jach chíika’an tu Petenil Yucatán.
“Tu lu’umil Yucatáne’ ma’ ya’abach ba’al ku beeta’ali’, tuláakal ba’al ku k’uchil ti’ cheem wa ti’ kaamyon, yéetel ma’ tun xáantale’ táan kpa’atik ka k’uchuk ti’ treen; le beetike’ u meyajil última millae’, táan xan u mu’uk’anchajal”, le je’ela’ láayli’ xan bey u yúuchul Quintana Roo, tu ya’alaj.
Edición: Emilio Gómez
