Ko’olelo’ob táaka’an ichil u múuch’kabil Agenda de las Mujeres por la Igualdad Sustantiva en Yucatán (AMISY), tu ya’alo’obe’ ku táakmuk’tiko’ob yéetel ku xchukliko’ob ka éejenta’ak Ley Monzón, ti’ tuláakal u noj lu’umil México, yéetel tu péetlu’umil Yucatán, ti’al beyo’ u kaláanta’al paalal ti’ wíinik kíinsik ko’olel.
“Ma’ tu béeytal k-éejentik ka yanak u páajtalil ti’ máax kíinsik ko’olele’ ka p’áatak u legal poderil u ti’al u yilik u paalilo’ob, ts’o’okole’ mix xan ka táakmukt’a’ak tumen jala’acho’ob”, tu ya’alaj x-áaktibiista Ligia Canto Lugo, u na’ Emma Gabriela Molina Canto, máax kíinsa’ab tumen u núup tu ja’abil 2018.
Le 7 ti’ marzo máanika’, Mauricio Vila Dosal, tu k’a’aytaje’ yaan u túuxtik tu Congresoil Yucatáne’ u proyeektoil Ley Monzón ti’al u je’ets’ele’, máax yaan kuuch tumen yaan ko’olel u kíinsmaje’ u luk’sa’al ti’ob jumpuul u paatria póotestadil u paalal.
U a’almajt’aanil Monzóne’ éejenta’an tu péetlu’umil Puebla; leti’e’ yáax tu’ux jets’a’ab ichil tuláakal u noj lu’umil México, tu’ux ku tse’elel ma’ táan u béeytal u ka yilik u paalal yanchaj yéetel ko’olel tu kíinsajo’.
Beey ts’a’abik u k’aaba’ le a’almajt’aano’ tumen x-áabogada féeminista Cecilia Monzóne’, kíinsa’ab tu winalil mayo tu ja’abil 2022, tu péetlu’umil Puebla, ba’ale’ yóok’lal le je’elo’, jmacha’ab máax u núup ka’achij, juntúul priistail.
Canto Lugoe’ tu ya’alaje’, kex tumen Martín Alberto Medina Sonda, ts’o’ok u ts’a’abal u si’ipil tumen tu kíinsaj u yaale’, láayli’ táan u beeta’al u meyajilo’ob ti’al u k’áata’al ka ts’a’abak u taak’inil u tséenta’a u paalilo’ob, ba’ale’ beyxan ti’al ka tse’elek u paatrial póotestadil, ti’al ma’ u béeytal mix u t’aan yéetelo’obi’.
Yóok’lal túun le paatriao’, xáanchaj kamp’éel ja’ab u je’ets’el ba’ax kun úuchul, tumen ti’al mayo ti’ u ja’abil 2022 ka béeychaj u p’a’atal tu k’ab tu yóoxtulil u yáabil, ba’ale’ láayli’ oksa’an jump’éel áapelasyon tak bejla’a ma’ je’ets’eki’ ti’al u yutsil le paalalo’obo’. Jach yaj óol tuláakal ba’ax ku yúuchul ti’al u je’ets’el ba’al.
Le beetike’, k’a’anan ka éejenta’ak le a’almajt’aana’ “bix kéen a wa’al ten láayli’ yaan u páajtalil u p’a’atal tu k’ab u paalal máax kíins u na’ob, sajbe’entsil u ti’alo’ob”, tu ya’alaj.
María Eugenia Núñez Zapata, máax jo’olbesik Agenda de las Mujeres por la Igualdad Sustantiva, tu lu’umil Yucatán, tu ya’alaje’ ka’aj éejenta’ab a’almajt’aan tu lu’umil Puebla ti’al u k’iinil 2 ti’ marzoe’, múuch’kabile’ tu mokt’antaj yéetel Todas Méxicoe’, yaan u líik’sik u t’aano’ob ti’al ka éejenta’al u a’almajt’aanil Monzón te’e 8 ti’ marzo máanika’, tu lu’umil Yucatán, yéetel ichil tuláakal u noj lu’umil México.
