de

del

Foto: cortesía Fede Soto

Le martes 21 ti’ marzo máanika’, káajsa’ab III Encuentro de Conocimientos Indígenas y Tradicionales, tu méek’tankaajil Sotuta, Yucatán.
Le meyaja’ péektsilta’ab u beeta’al tumen u múuch’kabil Imaginando Futuros y Cultiva Alternativas de Regeneración, tu’ux páayt’anta’ab jejeláas meyajo’ob beeta’an yóok’lal ko’olel, ti’al u kaláanta’al yéetel u ts’aatáanta’al u k’ajla’ayil waxakp’éel u noj lu’umilo’ob yóok’ol kaab.

Beey túuno’, te’e múuch’tambalo’, ku ch’a’achibta’al ba’ax ku k’aaba’tik "memoricidio" ku beeta’al yóok’ol máasewal kaajo’ob; le je’ela’ leti’e’ kéen tu’upuk u t’aan yéetel u k’ajla’ayil jump’éel miatsil, yéetel ken p’áatak ma’ tu cha’abal u ts’aatáanta’al ba’ax u yojel le kaajo’obo’.  
Múuch’tambale’ káaj yéetel jump’éel séeremoonya beeta’ab tumen Alika Santiago yéetel Yamile Dzul, maaya ko’olelo’ob k’ub jayp’éel ba’alo’ob ti’al u káajal le meyajo’.

Ka’aj yáax t’aanaj Alika Santiagoe’ tu tsikbaltaje’ le k’iino’, u k’iinil k’a’anan káajbal, ts’o’okole’ leti’e’ kéen káajak u yáalkab u túumbe k’iinilo’ob kuxtal.
U ts’ook ka’atéen úuchik u beeta’al múuch’tambale’, ti’ j-úuch Ghana yéetel Turquía, láayli’ ti’ le ja’aba’.

Le meyaj ku beeta’al Sotutaa’ ku kaxtik u k’alik le jejeláas tuukulo’ob ts’o’okili’ u káajsa’al, yéetel yaan u chúunsa’alo’ob ti’ jump’éel múul ts’íib kéen ts’o’okok u beeta’ak le múuch’tambala’, le 24 ti’ marzo ku taala’.

Ichil meyajo’ob t’ana’ab ti’al táakpajale’, ti’ yaan jayp’éel ku beeta’alo’ob Colombia, Perú, Reino Unido, Kenya, Tanzania, Australia, Estados Unidos, Canadá yéetel uláak’ u péetlu’umilo’ob México, ts’o’okole’, kex yaan jejeláas ba’ax ku meyajta’al yéetel jejeláas tu’ux ku beeta’ale’, ku núupulo’ob tumen ku k’a’abéetkunsiko’ob nu’uklo’ob yéetel áarchibos ku kaláantiko’ob ba’ax u yojel le máasewal kaajo’obo’.

Tu súutukil úuchik u káajsa’al meyaje’, Daniela Mussali, máax chíikbesik u múuch’kabil Cultiva Alternativas de Regeneración, tu tsolaje’, le 12 ti’ julio ti’ u ja’abil 1562 j-úuch Auto de fe de Maní, tu’ux tóoka’ab úuchben maaya áanalte’ob. Tu jo’oloj 461 ja’abo’obe’ “táan kmuch’ikbáaj ti’al u jeel líik’sa’al moots. Jach noj ba’al ikil táan kmúul beetik”. 

En español: Inicia encuentro de mujeres indígenas en Sotuta, Yucatán

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan