Tu jo’oloj beeta’ak tak pool tumen k’askúunta’ab ba’al je’el u tojoltik tak 10 miyoonesil pesose’, tumen ts’o’ok u seten k’astal 102 u p’éel kúuchilo’ob tu’ux ku tséenta’al u yik’elo’ob kaab, beyxan mil 200 u p’éel koolmeenas yéetel maanal 300 mil u p’éel u yik’elo’ob kaab ts’o’ok u kíimil, u kabáanilo’ob San Francisco Suctuc yéetel Crucero Oxá, ti’ u méek’tankaajil Hopelchéne’, tu ya’alajo’obe’ u Rancho Zenite’ majáanta’an ti’ Bayern-Monsanto, yéetel táan u túuntik bix u meyaj jejeláas áagrokiimikóos ti’ u paak’alil ixi’im, tumen ku tukulta’ale’ leti’e’ de jelbesa’ano’ob.
José Manuel Poot Chan, juntúul ti’ le kabnáalo’ob táan u yilko’ob talamo’obe’, tu ya’alaje’ ts’o’okili’ u yáax úuchule’, ba’ale’ táan u tukulta’ale’ Rancho Zenit, p’aatal tu bejil Campeche-Hopelchén, tu tojil Crucero Oxá, ba’ale’ kex ucha’an 2014, 2017 yéetel walkila’, jo’olpóopobe’ tu ch’a’ajo’ob u muuestrail lu’um yéetel paak’áal ba’ale’ ma’ tu beetajo’ob mix ba’ali’.
En español: Rancho Zenit, campo experimental de Bayern-Monsanto, denuncian apicultores de Hopelchén
Le beetike’, ba’ax táan u tukulta’ale’, leti’ u beeta’al jump’éel a’almajt’aan ti’al u kaláanta’al u yik’elo’ob kaab, tumen juntúul ba’alche’ jach táaj k’a’abéet ti’ le yóok’ol kaaba’, le beetike’, u yóox jaatsilo’ob meyaj jala’ache’ k’a’abéet u múul meyajo’ob ti’al u yutsil kaaj, tumen k’a’abéet u je’ets’el máax yaan u si’ipil ti’ le je’ela’; ts’o’okole’ yéetel u yáantajil Escuela del Colegio de la Frontera Sur (Ecosur) k’a’abéet u ts’a’abal u p’iisil u k’a’abéetkunsa’al áagrokiimikóos.
Beey túuno’, tu ya’alo’obe’, kex ka’ap’éel ja’abo’ob paachil, Jacobo Xacur, juntúul éempresario máax ti’alintik le kajtalilo’, tu majáantaj ti’ Monsanto yéetel Bayern, ts’o’okole’ kex jach chíika’an yaan ixi’im pak’a’ane’, ku tukulta’ale’ le nukuch mola’ayo’obo’ táan u meyajtiko’ob túumben áagrokimikóos ti’al u asab séebtal u sa’ap’alo’ob, ti’al beyo’, u p’íitchajal ba’ax ku p’a’atal ti’ u xiixel ba’al te’e lu’umo’.
Poot Chane’ tu ya’alaje’ ku tukulta’al táan u fúumigarta’al maanal ti’ u 50 por siientoil le kajtalilo’, le beetike’, táan u páa’tal ba’ax kun chíikpajal ti’ xaak’al táan u beeta’al tumen Ecosur, ts’o’okole’ yaan u kaxta’al ba’ax beetbil ti’al u ch’éenel u beeta’al le k’aasila’.
Yóok’lale’, Leydi Pech, máax táaka’an ichil Colectivo de Comunidades Indígenas de los Chenes, tu yaj óoltaj ts’o’ok maanal lajunp’éel ja’abo’ob káajak u beeta’al le ba’atelila’, ti’al u kaláanta’an u yik’el kaab, tumen jach ya’abach k’aas ku taasik áagrokiimikóos.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
