Kabbnáalo’ob ti’ u maaya kaajilo’ob Tulume’ tu ts’áajo’ob k’ajóoltbile’, tumen ma’ táan u jach yantal máaxo’ob manik kaab ti’ uláak’ táanxel lu’umo’obe’, le bajux ku ko’onol ui kiiloil kaabe’ éem tak 30 pesos wa mix k’ucha’ani’; le je’ela’, leti’e’ jach kaabalo’ tumen ti’ uláak’ ja’abo’obe’ kona’ab tak 50 pesos.
Patricio Tamay Dzib, u kajnáalil Chanchen Palmar, ti’ u méek’tankaajil Tulume’, tu ya’alaje’ yaan kabnáalo’obe’ ts’o’ok u yantal u konik kaab chéen beyo’, mix jump’íit ko’ojili’.
“U tojol kaabe’ ma’ tu chukik mix 30 pesos, lelo’ jach jump’íit, beey u ya’alik kabnáalo’ob. Kex beyo’ táan u jóok’sa’al konbil, ba’ale’ leti’obe’ u yojelo’ob ma’ leti’ u tojol, ba’ale’ chéen beyo’ yaan u béeytal u jóok’sa’al le beyka’aj kaab yaan ti’obo’”, tu tsikbaltaj.
En español: Cae por debajo de los 30 pesos el kilo de miel en la zona maya de Tulum
Leti’ túune’, ku kaxtik u konik uláak’ ba’ax ku meyajtik yéetel le kaabo’, je’el bix kibo’ob, ti’al beyo’ ma’ u p’atal ti’ le yaan ti’ob. Tu tsikbajtaje’, ku yantal uláak’ talamo’ob kéen yanak u maniko’ob uláak’ nu’ukul k’a’abéet ti’al u tséental u yik’el kaab, je’el bix u kaajsajil, iits, maak, lu’um yéetel u kóontenedoresil, ts’o’okole’ le je’ela’ ku beetik xan u p’a’atal u tséenta’al u yik’elo’ob kaab, tumen ma’ tu suut u taak’inil máax meyajtik, kex beyka’aj ka meyajta’ak ti’al u jóok’sa’al kaabe’, ma’ tu chúukpajal.
“Ba’ax kin beetike’, in jóok’sik ka’ap’éel tóoneladaas; kin konik jump’éel ti’ máayoreoe’ yéetel u yalabilo’ kin konik bul ja’ab, ba’ale’ ti’ uláak’ nu’ukulo’ob, yaan u yáax meyajtik ti’al in jóok’sik u jeel ba’alo’ob ti’, chéen ba’axe’ yaan uláak’ kabnáalo’ob ti’ le baantaila’, mina’an ti’ob le beyka’ajo’; wa ku yilko’ob yaan ya’abach kaabe’ maas ku p’atiko’ob tuláakal u koolmeanil”, tu ya’alaj Tamay Dzib.
Beey túuno’, tu tsikbaltaje’, chéen jump’éel mola’ay, ku k’aaba’tik Oaxaca Miel, máax táan u manik le kaabo’, ba’ale’ chéen ti’ máayoreo ku manik, le beetike’ jach ma’ ko’oj u ti’ali’. Máaxo’ob ku maanik kaab ti’al u jel konto’obe’, tu ya’alajo’obe’ mina’an táanxel kajil máako’ob manik, le beetik p’íitchaj xan le ku ch’a’ako’obo’, ba’ale’ ku tukultike’ mina’an mix ba’al u yil yéetel beyka’aj u ma’alobil le kaabo’.
Uláak’ ba’ax tiskbalta’ab tumen kabnáale’ kex táan u jach u’uyal yáax k’iine’, u yik’elo’ob kaabe’ ku jóok’siko’ob kaab lik’ul u winalil enero, ba’ale’ u chi’ichnakil máaxo’ob meyajtike’, leti’ a bajux ku ma’anal ti’obo’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
