Enrique Alcocer Basto, máax jo’olbesik Protección Civil de Yucatán (Procivy) tu ts’áaj k’ajóoltbile’, tu winalil marzoe’ u mola’ayil ts’aatáantik t’aan ku beeta’al 911e’ tu ch’a’anuktaj le 630 u p’éel t’aano’ob beeta’ab ti’al u ya’alal yaan tu’ux joopol k’áak’. Le je’ela’ u k’áat u ya’ale’, sáansamale’ yanchaj kex 20 u p’éelal.
Mola’aye’ tu ya’alaje’ u káajal u k’iinilo’ob je’elile’ yaan u beetik u jach péek kis buuts’o’ob yéetel máak, ts’o’okole’ yéetel le yáax k’iin táan u beetiko’, jach séeba’an u jóopol k’áak’.
Le beetike’ Alcocer Basto tu páayt’antaj kaaj ti’al ma’ u pu’ulul u éenbasesil biidryo, mix xan u tóoka’al báasura, tumen óoli’ leti’e’ yáax ba’ax beetik u t’áabal ba’al. Ts’o’okole’ je’el bix u yáalkab u winalilo’ob marzo, abril yéetel mayoe’, beey u bin xan u ya’abtal u jóopol k’áak’; u ya’abile’ tu noj kaajil Jo’ yéetel u bak’pachilo’ob, ba’ale’ walkila’ ts’o’ok 48 u p’éel kaajo’ob tu’ux ts’o’ok u yelel wa ba’ax.
Júurisdixiono’ob tu’ux ts’o’ok u yantal u ya’abil k’áak’ joopole’ leti’ le je’elo’oba’: Jo’ (280), Kanasín (32), Umán (29), Oxkutzcab (27), Tixkokob (13) yéetel Maní (12).
En español: Yucatán: Durante marzo se atendieron en promedio 20 incendios diarios
Tu paach ti’ le je’elo’obo’, ti’ yaan: Ixil, Motul, Muna, Conkal, Yobaín yéetel Sotuta, tu’ux ts’o’ok maanal lajuntéen u t’áabal wa ba’ax. Tu’ux ts’o’ok u yúuchul ba’ale’ ma’ jach ya’abe’, ti’ yaan Celestún, Hunucmá, Dzidzantún yéetel Ticul.
Tu méek’tankaajil Progreso, Tixpehual, Tizimín, Tekax, Dzilam González, Hocabá, Hoctún yéetel Tekal de Venegas chéen a kantéen úuchik u t’a’anal mola’ay ti’al u ya’alal yaan ba’ax ucha’an yéetel k’áak’i’. U yalabil kaajo’ob tu petenil Yucatáne’ chéen jóop k’áak’ ka’atéen wa óoxtéen ti’ lalaj jump’éel.
Máax jo’olbesik Procivye’ tu ya’alaje’ “k’a’anan ma’ u tuklik máax wa ts’o’ok u yáax t’aan wa máax ti’al u ya’alik yaan k’áak’ joopol wa tu’ux. Kex ba’al ti’ ka k’a’amak ka’atéen wa óoxtéen t’aan yóok’lal jump’éelili’ tu’uxe’”.
Yóok’lal ooxol táan u beetike’, u éestadistiikas le jach ka’anal yanchajo’obe’, k’uch tak 44°C tu ja’abilo’ob 2010 yéetel 2011 tu kaajil Peto, yéetel ti’ le ja’abil 2023a’, u jach ka’analile’ k’ucha’an tak 40°C tu baantail Conkal yéetel Ticul; tu paache’ leti’e’ tu’ux u’uya’ab 39°c , Muna, Oxkutzcab yéetel Chocholá.
Tu kaajil Jo’e’, u’uya’ab u jach ka’analil le ooxolo’, 38.3, je’el bix suuka’anile’, ba’ale’ ma’ píitmáan ti’ le ts’o’ok u yáax yantal ti’ uláak’ ja’abo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
