U mola’ayil Sactun, k’ajóolta’an xan yéetel u k’aaba’ Calica, méek’a’an tumen u estadounidenseil mola’ay Vulcan Materials Company, yéetel ku meyaj Riviera Maya, tu xamanil Playa del Carmene’, ma’ táan u yóotik ka yanak mokt’aan yéetel u jala’achil u noj lu’umil México, beey a’alab tumen jala’ach Andrés Manuel López Obrador, ti’ u ja’atskab k’iinil tse’ek tu beetaj le miércoles máanika’.
“Jach suuka’an ka’ach u t’aano’ob yéetel Julia Carabias… tak k-a’alaj ti’ob… ko’one’ex jets’ik kt’aan, je’el k-áantike’ex ti’al a meyaje’ex ba’ale’ tu’ux ma’ u seen k’askúunsa’al yóok’ol kaab, ti’al k-k’exik bix u beeta’al le meyajo’”, tu ya’alaj jala’ach.
Uláak’ ba’ax a’alab ti’obe’, je’el ka’ach u ma’anal k’áaxo’ob, ku p’isik maanal 2 mil 500 ektaareas, tu’ux yaan chak te’ob, k’áax yéetel lu’um ti’al u jóok’sa’al máateryal, ti’al beyo’, kéen ts’o’okoke’, u k’a’alal k’áax ti’al u kaláanta’al. “Ma’ tu yóotajo’obi’... kaaje’ ma’ táan u cha’ak u láaj k’askúunta’al le ki’ichkelem lu’umo’”; tu ya’alaj López Obrador.
Tu tsikbaltaj mola’aye’, ts’o’ok u k’amik t’aan tak ti’ Estados Unidos, tumen ti’ yaan u chuuni’, yóok’lal le k’aasil táan u beetik ti’ yóok’ol kaab.
U kúuchilo’ob Sactune’ láayli’ k’ala’antak tumen Procuraduría Federal de Protección al Medio Ambiente (Profepa), lik’ul le ja’ab máaniko’. Mola’ay túune’, tu yoksaj juriidikóo ba’alo’ob tu lu’umil Quintana Roo ti’al u béeytal u meyaj tuka’atéen, ba’ale’ ma’ meyajnajo’obi’.
Tu winalil marzo máaniko’, yanchaj jela’an tuukul yéetel u séementerail Cemex, ikil táan u k’a’abéetkunsiko’ob u k’áak’náabil Punta Venado, le beetike’, te’e k’iino’oba’ yanchaj xan u tse’elel meyaj ti’ob yóok’lal junjaats k’iino’ob, ka’alikil u beeta’al u juusyoil Cemexe’, Sactune’ ma’ táan u béeytal u jóok’sa’al te’e mueeyeo’, tu’ux ku jóok’sik sajkab yéetel tuunich ku túuxtik tak Estados Unidos ka’achij.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
