U ajxaak’alilo’ob Citizen Lab ti’ Munk School, méek’a’an tumen Universidad de Toronto, tu ya’alo’obe’ chíikpaj jump’éel túumben spyware (Reign) yéetel le ku béeytal u ch’úukta’al ba’al óoli’ je’el bix u beeta’al yéetel Pegasus, ti’alinta’an tumen israelí mola’ay NSO Group. Beey túuno’, ba’ax chíikpaje’, ts’o’ok bin u k’a’abéetkunsa’al ti’al u ch’úukta’al maanal ti’ jo’otúul máako’ob, tu’ux táaka’an máaxo’ob ts’íibtik péektsilo’ob, ajkúulpach tuukulo’ob ti’ poliitikáa, yéetel juntúul u ajmeyajil jump’éel ONG, beey jts’a’ab k’ajóoltbil tumen británikoil pikil ju’un The Guardian.
Ichil ba’ax jts’a’ab k’ajóoltbil tumen Citizen Labe’, ma’ j-a’ala’ab u k’aaba’ le máaxo’ob ch’úukta’abo’, ba’ale’ ojéela’an ti’ yano’ob Norteamérica, Asia Central, tu noojol-lak’inil Asia, Europa yéetel Medio Oriente, ts’o’okole’ a’alabe’ béeychaj u yojéelta’al tu’ux yaan máaxo’ob ku ch’úuk yéetel software tu lu’umil México, Bulgaria, República Checa, Hungría, Ghana, Israel, Rumania, Singapur, Emiratos Árabes Unidos yéetel Uzbekistán.
En español: Alertan sobre Reign, nuevo programa espía; detectan operadores en México
Ajxak’al xooko’obe’ tu ya’alo’ob nu’ukbesaj yéetel ku yúuchul ch’úuke’, u ti’al israelíil mola’ay QuaDream, yéetel tu ts’otubáaj ichil u teelefonóo máaxo’ob ch’úukta’abo’ob úuchik u túuxta’al ti’ob u liinkil ti’al jump’éel u káalendarioil iCloud k’ujsa’an tak tu sisteemail tu’ux yaan le máaxo’ob ku ch’úuk; ku tukulta’ale’ le je’elo’ máako’ob ku meyajo’ob ti’ jala’ach, ts’íibta’abij.
Ichil ba’ax ts’íibta’ab tumen Citizen Lab, máaxo’ob ch’úukta’abe’ ma’ tu yojéelto’ob wa jk’uch ti’ob le íinbitasyono’ ti’al le káanlendarioo’ tumen túuxta’ab ti’al k’iino’ob ts’o’ok u máan, ts’o’okole’ ma’ j-e’esa’abe’ ti’al u béeytal le ch’úuko’. U yokla’al ba’ax beya’, ku k’aaba’tik “cero clic” tumen ma’ tu yantal u péets’k’abta’al mix jump’éel link ti’al u ts’ota’al le ch’úuko’.
QuaDreame’, leti’e’ mola’ay u meyajtmaj u nu’ukbesajil ch’úuk ku k’aaba’tik Reign. Ch’úuk beeta’abe’ j-úuch ichil u ja’abil 2019 yéetel 2021, k’a’ayta’ab tu pikil ju’unil The Guardian.
Xaak’al ku ya’alike’, je’ex u meyaj Pegasuse’, kéen pa’ak’ak Regin ti’ jump’éel telefoono tumen wa máax k’a’abéetkunsik QuaDreame’, ku béehytal u táabsik tsikbalo’ob ku beeta’al naats’ ti’ le teleefonoo’, u yu’ubik t’aan ku beeta’al yéetel u ch’úukta’al tu’ux ku máan máak.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
