U mola’ayil Organización Panamericana de la Salud (OPS) tu k’a’aytaj te’e k’iino’oba’ sajbe’entsil yaan yóok’lal bix yanik walkila’ u pak’be’en k’oja’anil chikungunya, tumen tak walkila’ ts’o’ok u tsa’ayal ti’ maanal 214 mil u túul máak ichil tuláakal u lu’umil Américas.
“Te’e ja’aba’ táan k-ilik k’eexilo’ob ti’ beyka’aj nojoch yéetel bix yanik le k’oja’anila’. Pak’be’en k’oja’ane’ maas táanil táan u chíikpajal yéetel maas ya’ab u tsa’ayal ti’ le ts’ook ja’abo’oba’”, tu tsikbaltaj Thais dos Santos, máax beetik u áasesorail Vigilancia y Control de Enfermedades Arbovirales, ichil u mola’ayil OPS/OMS úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil jump’éel k’a’aytajil ts’íib le semana máaniko’.
En español: OPS advierte sobre magnitud de epidemia de chikungunya
OPSe’ tu ya’alaj yáax ila’ab u k’oja’anil chikungunya te’e baantao’, tu ja’abil 2013, tu petenil San Martín, ts’o’oke’ tu jo’oloj jump’éel ja’abe’, k’i’itpaj tak tu ya’abil le noj lu’umo’ob le baantailo’. Maanal jump’éel miyoon ti’ máaxo’ob jtsa’aye’, ojéelta’ab yanchaj ti’ le yáax ja’ab úuchik u yokol te’e lu’umo’.
Tu ya’alaje’ ti’ u yáax óoxp’éel winalo’ob u ja’abil 2023e’, ya’abchaj u bin u pa’ak’al chikungunya te’e baantao’, tumen ojéelta’ab yanchaj maanal 214 mil u túul máak jtsa’ay ti’, ts’o’okole’ Paraguay leti’e’ noj lu’um tu’ux asab yanchaji, úuchik u k’uchul tak 138 mil 730 u túul k’oja’ano’ob.
Beyxan u noj lu’umil Argentina yéetel Uruguaye’ tu ya’alo’ob yáax jpáak’ ichil u kajnáalo’obe’ ti’ le ja’abil 2023a’; Boliviae’ ka’anchaj xan le beyka’aj u bin u pa’ak’al chikungunya (mil 150 u p’éel kaasóos) je’el bix xan dengue (116 mil 224 u p’éel kaasóos), tumen juntúulili’ u jejeláasil k’oxol tsa’aysik.
Ichil ba’ax a’alab tumen panamerikanoil mola’aye’, u nojochkíinsa’al kaajo’ob chéen beyo’ yéetel le bix u bin u k’éexel yóok’ol kaabe’, jayp’éel ba’alo’ob beetik u seen k’i’itpajal le k’oja’ana’.
“U seen beetik chokoj ooxol, u seen k’áaxal cháak yéetel úumedad ku p’áatale’, ku beetik u yantal u k’oxolil Aedes tu’ux ma’atech u k’uchul ka’achij”, tu tsolaj OPS.
Dos Santose’ tu ya’alaje’ “u seen chowaktal u k’iintsilo’ob ooxol tu noojolil Américase’ tu ts’áaj u páajtalil u kuxtal k’oxol tu’ux ma’atech u yantal ka’ach”.
OPSe’ tu ya’alaj chikungunyae’ jump’éel k’oja’an ku tsa’ayak kéen chi’ibik máak tumen u xch’uupil u jejeláasil k’oxol Aedes paak’al ti’ob u yik’el chikungunya. Yáax ba’ax ku yu’ubik máak kéen tsa’ayake’ leti’e’ chokwilo’, ts’o’okole’ mantats’ xan u yu’ubal yajil wíinkilal ku xáantal tak ka’ap’éel p’isk’iinil.
“Ti’al u kaláantikubáaj wíinike’, unaj ma’ cha’ak u chi’ibil tumen k’oxol. Beyxan u k’a’abéetkunsa’al íinsektisiidñaas, u pixikubáaj máak yéetel u weka’al je’el ba’axak ja’il akakbal ti’al ma’ u tóop’ol k’oxoli’”, a’alabij.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
