Angélica Encino
Tu jo’oloj óoxp’éel ja’ab káakaj u yu’uba’al ba’ax k’ajóolta’an ich káastelan t’aan beey La Niñae’, yaan u yantal jump’éel k’eexil ti’al u winalil junio, tumen ku tukulta’ale’ yaan u yu’ubal El Niño, le je’ela’ leti’e’ kéen chokochajak Pacífico k’áak’náab yaan tu tojil u noj lu’umil Ecuador. U yúuchul le je’el te’e k’áak’náabo’ yaan u beetik u síijil maanal u 30 por siientoil chak ik’alo’ob, a’alab tumen u mola’ayil Servicio Meteorológico Nacional (SMN).
Máax beetik u jo’olbesajil meyaj SMN, Alejandra Méndez Girón, tu k’a’ajsaje’ La Niña ku beetik u asab yantal chak ik’alo’ob ichil u ja’il Atlántico, ma’ jach táaj ya’ab ichil Pacíficoi’. Ba’ale’ tu ya’alaje’, te’e ja’aba’, kéen káajak u yu’ubal El Niñoe’, ku tukulta’al yaan u náachtal u k’iinil ja’ajalil tak tu winalil diciembre.
Tu ya’alaje’, ti’ le ts’ook ja’abo’oba’, chíika’an u yu’uba’al bix u bin u k’a’amtal u muuk’ chak ik’alo’ob, ts’o’okole’, ti’ tuláakal xan k’a’amk’ach ja’ob ku tukulta’al yaan u yantale’, Atlántico beyxan Pacífico, yaan kex jo’op’éel ti’ le je’elo’obo’, je’el u jats’iko’ob Méxicoe’.
Ti’ le ts’ook 50 ja’abo’obo’, ts’o’ok u yantal mil 697 u p’éel chak ik’alo’ob ichil u ja’ilo’ob Pacífico yéetel Atlántico Norte, ba’ale’ ti’ le je’elo’obo’, 270 u p’éelale’ jaats’naj ich mexikoil lu’umil; 170 ti’ u jáal ja’il u péetlu’umilo’ob Pacífico yéetel 100 ichil le péetlu’umo’ob yano’ob Golfo, tu’ux táaka’an tak Yucatán.
Méndez Girón tu tsikbaltaje’, le ja’ab máaniko’, yanchaj lajunp’éel k’a’amkach cháak jaats’naj tu noj lu’umil México, le je’ela’ ku ye’esik maanal u 48 por siientoil ti’ le beyka’aj chak ik’al yanchaj tu promeedyoil le ts’ook 50 ja’abo’oba’, xoka’an yéetel 5.4.
Yanchaj jo’op’éel chak ik’alo’ob kóojo’ob tu jáal ja’il péetlu’umo’ob yaan Pacífico, yéetel kamp’éel Golfo de México, beyxan u petenil Yucatán.
Uláak’ ba’ax tu ch’a’achibtaje’, leti’e’ yáax k’iino’, tumen táan u páa’tal ka chan éemek te’e ja’aba’, le beetik táan u tukulta’al ka p’áatak chéen u 10 por siientoil le tikin k’iino’oba’, ichil tuláakal u noj lu’umil México.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
