Ti’ jump’éel k’áax maanal 5 mil 29 meetróos u ka’analile’, kaxta’ab ja’ tu’ux akakbal ya’abach u baakel wíinik tak walkila’ ma’ tu páajtal u na’atal bix yanik mix tumen sientiifikóos. Lago Roopkund, u k’aaba’ le ak’alo’ yéetel ti’ yaan tu lu’umil India.
Beyxan k’ajóolta’an beey El Lago de los Esqueletos, wa Lago Misterio. Ti’ yaan ti’ jump’éel u baantail Himalaya, tu’ux kaxta’an u reestosil ko’olel yéetel xiib ts’o’okili’ u nojoch máaktalo’ob yéetel jejeláas u k’iinilo’ob úuchik u kuxtalo’ob, beyxan jejeláas tu’ux kajlajo’ob.
Le je’ela’ kaxta’ab tu ja’abil 1942, yéetel tukulta’ab reestose’ u ti’al ka’ach japonesil ajk’atuno’ob, wa u ti’al ka’ach juntúul indioil ajaw jkíim yéetel u láak’tsilo’ob, beyxan u ajmeyajilo’ob ka’alikil jk’áaxal báati’, ba’ale’ tu jo’oloj xak’alta’ak u reestosil 38 wíinkilalo’obe’, ojéelta’abe’ óoxp’éel u jejeláasil múuch’ máak yanchaj te’elo’, yéetel u yaan tak mil ja’abo’ob u yúuchbenil.
En español: Lago Roopkund, un cementerio a más de 5 mil metros de altitud
Beyxan, ma’ jach sáasil ba’al yóok’lalo’obi’ tumen ma’ ojéela’an ba’ax kíinso’ob, mix xan bix úuchik u k’uchulo’ob te’elo’, tumen te’e k’inako’obe’ ma’ páakta’an le bejil je’elo’, tumen ma’ u chuk mix jump’éel siiglóo káajak u máak máaki’.
Tak walkila’, láayli’ u béeytal u yila’al jayp’éel baako’ob kéen yíibik le niebeo’, ba’ale’ u ya’abil k’iino’obe’ maases láaj yeelochaja’an. U jaajile’, yóok’lal le seen síis ku beetik te’elo’ béeychaj u p’áatal jach beey ts’aka’anil u baakel kex óoli’ 800 u túul máako’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
