de

del

Kaxta’ab jump’éel u kúuchil muuk yéetel najil ts’akyaj tu taamil Golfo de México

Hallan un cementerio y un hospital sumergidos en el Golfo de México
Foto: Dry Tortugas National Park

U mola’ayil Servicio de Parques Nacionales de Estados Unidos (NPS, yóok’lal bix u k’aaba’ ich inglése’) tu k’a’aytaj úuchik u kaxta’al jump’éel najil ts’akyaj tu’ux ts’aatáanta’ab máaxo’ob jtsa’ay ti’ xk’an chokwil, u ya’abile’ ajk’atun máako’ob; beyxan kaxta’ab jump’éel kúuchil muuk, ba’ale’ le ka’ap’éel ba’alo’oba’ tu taamil u k’áak’nabil Golfo de México, ti’ u petenil Dry Tortugas, tu noojolil Florida.

Úuchben nu’ukulo’ob kaxta’abe’, tu ka’ap’éelal yanchaj tu siigloil XIX, ila’abo’ob úuchik u beeta’al jump’éel xaak’al tu winalil agosto ti’ u ja’abil 2022, yéetel u yáantajil máaxo’ob ku meyaj Centro de Recursos Sumergidos ti’ u mola’ayil NPS. Ti’ yano’ob tu taamil peten buulul naats’ Garden Key, u ka’ap’éel asab nojoch peten Dry Tortugas.

 

En español: Hallan un cementerio y un hospital sumergidos en el Golfo de México

 

Tu kúuchil Parque Nacional yaan ichil Dry Tortugase’ muuch0ul ukp’éel peteno’ob ichil u ja’il Golfo de México, yéetel ti’ yaan 112 kiloometróos tu chik’inil Cayo Hueso, Florida.
Beyxan, a’alabe’, ichil le ba’axo’ob kaxta’abe’ ti’ yaan jump’éel tuunich tu’ux ts’íibta’ane’, jmuka’ab u máakil tu ja’abil 1861, tu’ux oksa’ab John Greer. 

“Kex tumen chéen jump’éel muukil ts’o’ok u yojéelta’al máax u yuumile’, xaak’alo’ob beeta’ane’ ku ye’esiko’obe’ u ya’abil máax yano’obe’, estadunidenseil jk’atuno’ob yano’ob ka’ach Fort Jefferson, ku tukulta’ab muka’abo’ob te’elo’”, ku ya’alik k’a’aytajil ts’íib.

Ichil ba’ax a’ala’ab tumen NPS, u yáax k’oja’ano’ob jtóop’ te’e petenilo’ tu beetajo’ob u kíimil ya’abach máako’ob ichil u ja’ablo’ob 1860 yéetel 1870. Ba’ale’ kex beyo’, “ma’ sáasil yanik” ba’ax kíins Greer.
Beey túuno’, chan najil ts’ayaj kaxta’abe’, meyajnaj ti’al u ts’a’akal máaxo’ob tsa’ay ti’ xk’an chokwil ichil u ja’abil 1890 yéetel 1900.
Yéetel u yáantajil Centro de Recursos Sumergidos ti’ NPSe’, u kúuchil Centro Arqueológico del Sudeste yéetel juntúul máax u ts’o’oksmaj u xook Universidad de Miami (UM) beeta’ab xaak’al tu’ux kaxta’ab le ba’alo’oba’.