de

del

Béeychaj u tsola’al bix úuchik u p’áatal saurópodose’ u jach nojoch ba’alche’il Yóok’ol Kaab

Revelan cómo los saurópodos llegaron a ser los animales más grandes de la Tierra
Foto:

Jump’éel túumben xaak’al jts’a’ab k’ajóoltbile’, tu chíikbesaj bix úuchik u jach nuuktal saurópodos, tumen jp’áate’ u jach táaj nuuktakil ba’alche’ yanchaj Yóok’ol Kaab, je’el bix xan braquiosaurio yéetel apatosaurio, tumen láayli’ nojochchajo’ob je’el bix úuchik u máan u ja’abil u kuxtalo’ob.

“Ka’ache’, ku tukulta’al saurópodose’ jach táaj nojochchajo’ob chéen wa jaytéen tumen beey yanchaj u yúuchul ka’alikil u yáalkab k’iin, ba’ale’ yóok’lal túumben xaak’al beeta’abe’ béeychaj u yojéelta’al maas ya’abach juntéenal úuchik u nojochtal, kex 36 u téenal nojochchajij, tu jo’oloj 100 miyoonesil ja’abo’ob, ichil tuláakal yóok’ol kaab”; beey a’alab tumen páaleontologóo Michael D'Emic, u jxak’al xookil Biología tu noj najil xook Universidad Adelphi, u yuumil xaak’al betab’abij.

 

En español:Revelan cómo los saurópodos llegaron a ser los animales más grandes de la Tierra

 

Ti’al u béeytal u xak’alta’al bix úuchik u k’éexel u nojochil u wíinkilal saurópodose’, D'Emic tu molts’íibtaj u p’iisil u nojochil ya’abach u baakel ba’alche’ kuchik u aalil. Ka’aj ts’o’oke’ k’a’abéetkunsa’ab jump’éel teeknikáa ku k’aaba’tik reconstrucción del estado ancestral, ti’al u béeytal u ts’íibta’al tu’ux u taal, wa tu’ux yanchaj u aalil wíinkilal jeel beeta’ab ti’ óoli’ 200 u túul u jejeláasil saurópodos, je’el bix úuchik u bin u k’éexelo’ob tu máan k’iinil ja’abo’ob.

Ba’ax chíikpaje’, jts’a’ab k’ajóoltbil tu pikil ju’unil Current Biology, ts’o’okole’ ti’ ku ye’esa’al saurópodose’ jach táaj nuukchako’ob ka’aj káaj u k’éexel u wíinkilalo’ob, ts’o’okole’ ka’aj káaj u yantal u kúuchkabal saurópodose’, beey káaj xan u k’éexel ba’al tu ch’i’ibalo’obi’.

“Ka’ach ma’ili’ ch’éejek díinosaurio’obe’, ti’al u ts’o’okbal u jats k’iinil Cretácicoe’,  jach k’éex u wíinkilal saurópodos tak ka’aj náak nukuch beeytako’ob, óoli’ 36 u téenal ti’ le bix yaniko’ob ka’achij. Nukuch saurópodose’, u jach táaj nuuktakilo’obe’, láayli’ xan jela’antak ti’ u jeelo’obo’, tumen u kojo’ob yéetel u poolo’obe’, jela’antak ti’ uláak’o’ob yanchajo’obo’”.

U jach p’aayach xaak’alil jbeeta’ab ti’ u baakele’, tu ye’esaj saurópodose’ láayli’ xan yaanal bix u nuuktalo’ob, tumen tukulta’abe’ yaanal bix xan úuchik u tséentikubáajo’ob. Lelo’, ku ye’esik bix séeba’an úuchik u k’éexel ba’al ti’ mamiiferóos, tu jo’oloj ch’éejek díinosaurios, ma’ili’ xan jach jéets’ek u nuuktakil nuxi’ mamuts.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan