Eduardo Murillo
U yóox jaats máax ti’ ku beeta’al wa ba’ax loobilaj, wa delito, ichil tuláakal u noj lu’umil Méxicoe’, ko’olel, beey chíikpaj ti’ xaak’al meyajta’ab tumen Secretariado Ejecutivo del Sistema Nacional de Seguridad Pública (SESNSP).
Tu ts’íibil Información sobre violencia contra las mujeres, ku tso’olole’ tu yáax jo’op’éel winalilo’ob le ja’aba’ ts’o’ok u yantal 157 mil 285 u túul máax ti’ beeta’ab wa ba’ax loobilaj ba’al, wa delito, ichil tuláakal u noj lu’umil México, ts’o’okole’ ti’ le je’elo’obo’ 52 mil 432 u túulale’, ko’olel. U 51 por siientoile’ xiib yéetel 11.5 por siientoile’ ma’ ojéela’an máakalmáaki’.
Te’e xaak’alo’ táakbesa’an máakalmáak le deliitoso’ob jach jóok’sa’an u yuumil wa máax ti’ kun beetbil, je’el bix u kíinsa’al máak, u kíinsa’al ko’olel, u yokla’al máak ti’al k’albil, u yoksa’al saajkil ti’ máak, u loobilta’al wíinik, u ko’onal paalal yéetel máak, u beeta’al ba’alo’ob ma’ no’ojan ti’ paalal yéetel tuláakal ba’ax k’askúuntik wa tselik jáalk’ab kuxtal wa u yóol kaaj.
Chíikpaje’, delitóo ku jach beeta’al ti’ ko’olele’ leti’e’ k’aaba’inta’an beey lesiones dolosas, tumen yanchaj 28 mil 942 u túul ko’olel; tu paache’, lesiones culposas, tu’ux yanchaj 9 mil 689.
Ichil enero tak mayo ti’ le ja’ab yaniko’ona’, u mola’ayilo’ob u kaláanta’al kaaj yéetel fíiskaliase’ ts’o’ok u ts’áak u yojéelt SESNSPe’ yaan 344 ko’olel kíinsa’an, ba’ale’ ku chíikpajale’ tu bin u yéemel le jaytúul ku yantal lalaj winal, tumen ka’aj káaje’, tu winalil eneroe’ yanchaj 69 u túul ko’olel kíinsa’abij, ti’al febreroe’ 75, tu winalil marzoe’ 77, abrile’ yanchaj 63 yéetel mayoe’ 60 u túulal.
Ichil le beyka’aj ts’o’ok u yáalkab ti’ le 2023a’, ts’o’ok u yila’al Estado de Méxicoe’ leti’e’ tu’ux asab ya’ab kíinsa’an ko’oleli’, tumen k’ucha’an tak 42 u túulali’; tu paache’ ti’ yaan Nuevo León, tu’ux náaka’an 29; Veracruze’ xoka’an 28; Oaxacae’ yaan 26i’ yéetel Ciudad de Méxicoe’, 21.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
