Leit’e’ u yojel u xok iik’ yéetel kéen u tíitubáaj lu’um. Ku na’atike’ kéen t’aanak u tseem k’áak wiitse’ jach k’ajóolta’an tu noj lu’umil Méxicoe’, u ti’al u ts’áak ojéeltbil ti’ kaaje’ k’a’abéet u kaláantikubáaj, tumen ma’ tun xáantale’ yaan u beetik u láaj buuts’tal ba’al, wa yaan u túubik ta’an wa chokoj ba’al.
Tsikbale’ ku beetiko’obe’, mix táan u na’ata’al tumen ajxak’al xooko’ob.
Talam u su’utul u k’aaba’ u meyaj ti’ yaanal t’aano’ob, ba’ale’ ku ya’alike’ ku béeytal xan u k’aaba’inta’al beey kúuranderéo, tiemperóo wa nahual.
Ka’ajan Amecameca, jump’éel kaaj naats’ ti’ u chúumukil México. Ku tsikbaltik leti’e’ u yojel u ts’ak k’oja’anilo’ob, u k’áat ti’ wiits k’áak’ ka yanak k’iin ti’al u béeytal u kool máak yéetel u tsikbaltik ba’ax tu kanaj ti’ u ch’i’ibalo’ob.
“U meyaje’, ku ye’esik úuchben kuxtal yanchaj México yéetel bix u na’atikubáaj yéetel yóok’ol kaab”, a’alab tumen j-arkeoologóo Arturo Montero, ti’ u noj najil xook Universidad del Tepeyac.
En español: Conoce al líder espiritual mexicano que le rinde culto al Popocatépetl
Don Moi –je’el bix k’ajóolta’ano’— 64 u ja’abil, ts’o’okole’ ku ya’alike’ paal tu kanaj u t’aanil k’áak wiits. U ti’ale’, le nukuch ba’alo’oba’, ma’ tu beetiko’ob u yantal saajkil. “Popocatépetle’ kyuum, yéetel Iztaccíhuatle’ kna’. Leti’ob ts’áak to’on ja’, le beetike’ ma’ saajko’on ti’. U jaajile’, kúulpach, jach táaj ma’alob u ch’a’ako’ob iik’, tumen ku ts’áak to’on kuxtal”.
Jejeláas máako’ob beetik xaak’alo’obe’, ts’o’ok u ts’íibtiko’ob bix u chíimpolta’al k’áak’ wiitso’ob ma’ili’ k’uchuk sak wíiniko’ob, beyxan ka’aj kóojo’ob te’e lu’uma’ yéetel tu jo’oloj k’uchko’ob (1521). Úuchben áanalte’ob yéetel ts’íibo’obe’ ku chíikbesiko’ob bix u pakta’al wa u na’ata’al ba’al, tumen ma’ jump’éelili’ bixij.
Beey túuno’, aktáan ti’ jump’éel áaktun beeta’ab tumen wíinike’, yuum Moie’ ku tsikbaltik bix u beetik payalchi’, tu’ux ku xa’ak’pajal úuchben tuukul yéetel kristiaanóos. Ti’ k’atab che’ob ts’a’aban te’elo’, ma’atech u ts’a’abal Jesús. Chéen ku bo’onol yéetel ch’ooj ti’al u chíikbesa’al ka’an, wa de sak ti’al u chíikbesa’al múuyalo’ob.
“Kin chíimpoltik relijiyoon tumen wey líik’o’one’, ba’ale’ to’one’ kchíimpoltik k’áak’ wiits”, tu ya’alaj yuum Moi. “Ti’ k’áak’ wiitse’ ku t’anko’on knoolo’ob, ma’ u t’aan sak wíiniki’, tu tsikbaltaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
