de

del

Tu ja’abil 2022e’, oksa’ab lalaj p’isk’iine’ 66 u túul máak tu kúuchilo’ob k’alab tu lu’umil Yucatán

En 2022 ingresaron 66 personas por semana a las cárceles de la península de Yucatán
Foto: Rodrigo Díaz Guzmán

Tu petenil Yucatáne’ oksa’ab  3 mil 468 u túul máak tu kúuchil k’alabil le ja’ab máaniko’. U promeedyoil túune’ k’uch 66 máak lalaj p’isk’iin: Ichil xookil beeta’ab tumen Censo Nacional de Sistemas Penitenciarios Federal y Estatal (CNSIPEE-F) ila’ab u promeedyoil tu péelu’umil Quintana Rooe’ 35.8 lalaj semaanáa; Yucatáne’ 20, yéetel Kaanpeche’ 9.9. 

Mix jump’éel ti’ le óoxp’éel péetlu’umo’obo’ jo’olbesik u tsoolil tu’ux ya’abach wíinik ku yoksa’al tu kúuchil k’alab; u lu’umil Yucatán yéetel Kaanpeche’ ti’ yano’ob tu ts’ook wakp’éel kúuchilo’obi’, ba’ale’, ti’ lajun máak k’ala’ane’, kantúule’ ma’ jets’a’an beyka’aj k’iin kéen u beet te’elo’, beey jts’a’ab k’ajóoltbil tumen Instituto Nacional de Estadística y Geografía (Inegi). 

Ti’ tuláakal máaxo’ob ma’ jáalk’abe’, ba’ale’ ma’ xan je’ets’ek u si’ipile’, u 50.2 por sientoile’ oksa’an ti’ ba’ax k’ajóolta’an beey prisión preventiva oficiosa; 23.9e’ ti’ yaan tu jaatsil preventiva justificada; 11.4 por sientoile’ ti’ uláak’ wa ba’ax juriidikóo jaatsil, yéetel 14.5 por sientoe’ ma’ béeychaj u yojéelta’al makalmáak u jaatsil tu’ux yano’obi’.

 

En español: En 2022 ingresaron 66 personas por semana a las cárceles de la península de Yucatán

 

Tu péetlu’umil Yucatáne’ yaan kamp’éel kúuchilo’ob k’alab yéetel jump’éel éespesyalisadóo kúuchil; Quintana Rooe’ óoxp’éel yani’ yéetel jump’éel éespesyalisadoi’; yéetel Kaanpeche’ ka’ap’éel yaan yéetel jump’éel éespesyalisadoi’.

Kúuchil yaan tu péetlu’umil Quintana Rooe’ jach chuup, tumen ma’ tu chukik kaamas tu’ux ku wenel wíinik, ikil k’ucha’an tak 131 por siento ti’ le beyka’aj unaj u yantal máaki’; Kaanpeche’ chuup tu 58 por sientoil yéetel Yucatáne’ 48.7 por sientoil. 

Ichil ba’ax a’alab tumen CNSIPEE-Fe’, tuláakal wíinik oksa’an tu kúuchil k’alab tu petenil Yucatáne’ ku ja’atsal beya’: tres mil 204e’ ti’ yano’ob QRoo; mil 555 tu péetlu’umil Yucatán, yéetel mil 76 Kaanpech. 

Ichil péetlu’umo’ob tu’ux yaan u ya’abil máaxo’ob ku yoksa’al tu kúuchilo’ob k’alabe’, ti’ yaan Baja California yéetel Estado de México. Te’e yáaxo’ yaan 19 mil 664 u túul máaki’ yéetel tu ka’ap’éelilo’ 13 mil 712.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan