Máax jo’olbesik u pláanetaryoil Sayab tu kaajil Playa del Carmen, Cristóbal Carrión, tu ya’alaj xk’an péepen (Pyrisitia nise), ku yila’al ichil tuláakal amerikaanóo k’áax. Tu tsolaje’, suuka’an u yila’al tu’ux yaan k’áax, tu’ux yaan ya’abach nikte’, tumen ti’ ku ts’u’uts’ik kaab ti’al u jaantej.
“Samal k’an u boonil, ts’o’okole’ ma’ mu’uk’a’ani’, je’el bix ya’abach péepene’. Ku béeytla u tila’al tu xamanil Argentina tak tu jáal ja’il u Golfoil Texas, yéetel tuláakal u chúumukil México, yéetel tu lak’in-noojolil, tu’ux chokoj u yooxol”, tu tsikbalaj.
En español: Mariposa mimosa, una especie muy delicada
Ka’alikil láayli’ xnook’ole’, ku jaantik mimoosáa xíiwo’ob, yéetel kéen súutuk péepene’ ku jaantik u kaabil nikte’. Kéen u xit u xiik’e’ je’el u p’isik tak 55 milimeetróos.
Mina’an u jela’anil ichil u xiibil yéetel u xch’uupul péepenil, tumen tu ka’atúulalo’obe’ k’antak. Tu ka’analil u xiik’e’ yaane’ kóochtak yéetel óol boox, ts’o’okole’ jach chéen leti’ u jela’anil ichil u xiibil yéetel u xch’uupulil.
Leti’ xane’ tu tsikbaltaje’ ku béeytal u ch’a’abal u yoochel wa tak u yéensa’al u yoochel ti’ séelular, tu áaplikasyoonil Comisión Nacional para el Conocimiento y Uso de la Biodiversidad (Conabio), ku k’aaba’tik Naturalista, tu’ux xan ku béeytal u yila’al uláak’ ba’alche’ob je’el bix le je’ela’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
