U lu’umil Yucatáne’ tu ts’áaj k’ajóoltbil béeychaj u p’íitchajal 5.8 por siiento u xookil máak ma’ táan u béeytal u ts’aatáanta’al ti’ séeguridad sossyal; lela’ u k’áat u ya’alej, yanchaj 66 mil 996 u túul máak káaj u ts’aatáanta’al, beey chíikpaj ti’ xook beeta’ab tumen Consejo Nacional de Evaluación de la Política de Desarrollo Social (Coneval).
Ichil ba’ax jts’a’ab k’ajóoltbil ti’ u xookil Pobreza 2022 meyajta’ab tumen le mola’ayo’, u yéemel jaytúul máak xoka’an ka’ach ma’ tu yutstal u ts’aatáanta’al ti’ le noj lu’umo’, óoxtéen maas nojoch ti’ le beyka’aj xoka’an tu noj lu’umil México, tumen lelo’ chéen -1.9 por siento náakij, le beetik Yucatáne’ ti’ jp’áat ichil le yáax wakp’éel péetlu’umo’ob tu’ux nonojchaj máax béeychaj u ts’aatáanta’al.
Beey túuno’, uláak’ ba’ale’, leti’e’ yaan u yil yéetel serbíisyos de salud, tumen tu lu’umil Yucatáne’ leti’e’ tu’ux jach p’íit máak ma’ tu béeytal u ts’aatáanta’ali’, wa ku ke’etel yéetel le beyka’aj yaan ichil tuláakal u noj lu’umil México.
En español: Carencia de acceso a la seguridad social se reduce en Yucatán: Coneval
Walkila’, u jala’achil u lu’umil Yucatáne’ táan u jach meyaj ti’al u yilik ka yanak u kúuchilo’ob yéetel u nu’ukulilo’ob ti’al u yutsil u toj óolal wíinik, je’el túumben kúuchil táan u beeta’al, Hospital General Dr. Agustín O’Horán, tumen Sedena, ti’ jump’éel k’áax ti’alinta’an tumen le péetlu’umo’, tu tséel tu’ux yaan u kúuchil Materno Infantil, naasts’ ti’ u kúuchil Amistad Corea-México, tu noojolil Jo’. Chéen p’el u ts’o’oksa’ale’ yaan u máan tu k’ab IMSS Bienestar.
Táan u tukulta’ale’ te’e túumben kúuchilo’, yaan u yantal 300 u p’éel kaamas; yaan xan u chúukpajal 15 u p’éel kirofaanóos, yéetel yaan u náaksa’al 81 u p’éel kóonsultoryóos; tuláakal kúuchile’ yaan p’isik 64 mil metróos kuadrados yéetel k’áax tu’ux táan u beeta’ale’, ku p’isik 119 mil, óoli’ kex 11 eektaareas.
Beyxan, yaan u yantal uláak’ u jaats meyajo’ob mina’an ti’ kúuchil yaan walkila’, je’el bix: Clínicas de la Mujer; Labio y Paladar Hendido; Dolor y Cuidados Paliativos, ts’o’okole’ yaan xan u yantal u kúuchil éestasyoonamiento, auditoryóo yéetel éelipuertóo, ti’al u séeb ts’aatáanta’al u éemergensyáasil Secretaría de Seguridad Pública (SSP).
Beey túuno’, k’a’ayta’abe’ ti’al enero ti’ le ja’ab ku taalo’, yaan u yantal uláak’ u jejeláas nu’ukbesajo’ob ti’al u toj óolal kaaj. Jump’éel ti’ le a’alabo’: te’e mejen kaajo’ob tu’ux mina’an u nu’ukbesajil Médico 24/7, yaan u ts’a’abal ts’akyaj bul k’iin yéetel bul áak’ab ti’ tuláakal u kúuchilo’ob Centro de Salud, ichil uláak’ ba’alo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan