de

del

Foto: Rodrigo Díaz Guzmán

U ma’anal jump’éel naj tu noj lu’umil Méxicoe’ ma’ ch’éen ch’a’abili’. Ichil ba’ax chíikpaja’an tu xaak’alil Encuesta Nacional de Ingreso Gasto (ENIGH) ila’abe’ u 69.6 por sientoil najo’ob yaan te’e noj lu’umilo’, u ti’al máax kaja’ani’. Le je’ela’ ku ye’esike’ yaan u jela’anil yóok’ol 2 miyoones 648 mil 837 úunidadées, tu táan le 68.2 por siento yanchaj tu ja’abil 2018.

Ichil ba’ax a’ala’ab tumen Organización para la Cooperación y el Desarrollo Económicos (OCDE), te’e jats k’iino’obo’, u tojol jump’éel naj tu noj lu’umil Méxicoe’, ko’ojchaj 35 por siento. Lela’ ku ye’esik maanal óoxtéen le beyka’aj ts’o’ok u ko’ojtal u bo’ota’al ti’al u majáanta’al jump’éel naj.

Ciudad de Méxicoe’ u ka’ap’éel péetlu’um tu’ux ma’ jach ya’ab naj ti’alinta’an tumen máaxo’ob kaja’ano’obi’ (59.7 por siento), tu paache’ ti’ yaan Jalisco (58.4 por siento). Ba’ale’, tu kaajil Cdmxe’, ya’abchaj xan máax ti’alintik jump’éel naj, tumen máan yóok’ol 7.2 puntóos póorsentuales ichil kamp’éel ja’ab.

Tu paache’, ti’ yaan Tabasco (6.3), Michoacán (4.9), Oaxaca (4.6), Guerrero (4.2), Hidalgo (3.1), Quintana Roo (3.1), Puebla (2.4), Chihuahua (2.4), u estadoil de México (2.3), Jalisco (1.7), San Luis Potosí (1.3) yéetel Sinaloa (1.2 por ciento). Tu péetlu’umil Morelos, Querétaro yéetel Baja California Sure’ ma’ tu máansajo’ob mix jump’éel puntóo póorsentuali’. 

Beey túuno’, tu kúulpachile’, le beyka’aj najo’ob ti’alinta’ab tumen máaxo’ob kaja’ano’obe’ j-éem 6.1 por siento tu péetlu’umil Nayarit; 4.5, Nuevo León, 2.9, Kaanpech; 2.8, Tamaulipas; 1.5, Aguascalientes; 1.4, Veracruz; 1.3, Yucatán; 1.2, Durango; 1.1, Coahuila yéetel jump’éel puuntóo, Sonora.

Ichil u eskaalail u noj lu’umil Méxicoe’, u manik máak jump’éel naj beeta’ane’, ya’abchaj 1.9 por siento; le ku túuxta’al beetbilo’, 1.7 yéetel u beetik máak tu juunal naj u ti’ale’ j-éem 5.5 por siento. 

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan