Lalaj ja’abe’ maanal 41 miyoonesil máako’ob ichil tuláakal yóok’ol kaabe’ ku kíimilo’ob yóok’lal k’oja’anilo’ob ma’ pak’be’entako’obi’ (ENT, yóok’lal bix u k’aaba’ ich káastelan t’aan), ts’o’okole’ lela’ ku chíikbesik u 71 por sientoil ti’ tuláakal kíimilo’ob ku yantal yóok’ol kaab. Chéen ichil u lu’umil Américase’ yaan 5.5 miyoonesil kajnáalo’ob ku kíimilo’ob yóok’lal k’oja’anilo’ob je’el bix le ku tsa’ayal tumen u seen ts’u’uts’al chamal, wa u seen káaltal máak, íipertensiyóon wa diabeetées, ichil uláak’o’ob, beey a’alabik tumen u mola’ayil Organización Panamericana de la Salud (OPS).
Ikil táan u máan ba’ax k’ajóolta’an beey Semana Mundial de Acción sobre ENT, káaj tu k’iinil 14 yéetel yaan u ts’o’okol le 21 ti’ septiembre ku taala’, táan u yantal jejeláas múuch’kabilo’ob, je’el bix Salud Justa yéetel Coalición México Salud-Hable, máaxo’ob táan u péektsiltik ka chan p’íitchajak nojoch xáak’abo’ob yaan ichil máax uts u ts’aatáanta’al yóok’lal le k’oja’anilo’oba’, yéetel máaxo’ob ma’, le beetike’ tu ya’alajo’ob “u miyonesil máako’obe’ ich óotsilil kuxa’ano’ob lalaj ja’ab tumen ko’oj u ts’akikubáajo’ob, u ya’abile’ leti’e’ máaxo’ob kuxa’an yéetel ENT, le beetik ku yantal u bo’otiko’ob le beyka’aj ko’ojil u ts’a’akalo’ob”.
Ti’ tsikbal beeta’ab ti’ Internete’ a’alab u k’a’ananil u yantal uláak’ ba’alo’ob, je’el bix téelemedisiináa, tumen u táanchúumukil máako’ob yaan yóok’ol kaabe’ mina’an ti’ob u páajtalil u ts’a’akalo’ob tak chéen yéetel ba’ax najmal u ts’a’akal, le beetik sajbe’entesil u ti’alo’ob u jach táaj yantal u xuupo’ob yóok’lal k’oja’anilo’ob ku tsa’ayal ti’ob, je’ex diabeetées, ts’unu’us, jéesbal, ichil uláak’o’ob.
Tu ya’alo’obe’ maanal 50 múuch’kabilo’ob táakpajo’ob ti’ le noj péektsila’, úuchik u beeta’al páayt’aan tumen NCD Alliance, ti’al u k’a’aytal sajbe’entsilo’ob yaan ti’ kaaj yóok’lal le k’oja’anilo’oba’.
Yóok’lal a’alan tumen OPSe’, ja’an man ja’ab, ichil tuláakal yóok’ol kaabe’, ku yantal kex 15 miyoonesil máak yaan u ja’abil ichil 30 tak 69 u ja’abil, yóok’lal ENT k’oja’anilo’ob. Beyxan tu ya’alaje’ maanal u 85 por siientoil “séeb” kíimilo’ob ku yantale’ ku yúuchul ti’ lu’umo’ob tu’ux ma’ ya’ab u yantal náajali’, ka’alikil tu baantail Américase’ ku kíimil kex 2.2 miyoonesil máako’ob yóok’lal ENT, ma’ili’ u chuk 70 u ja’abil máaki’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
