Téeleskopyóo espasyaal Webbe’ tu ch’a’aj u yoochel K’iin ka’ach ma’ jach xuulaki’, tumen chéen jayp’éel miilesil ja’abo’ob yaan ti’ ka’aj ch’a’abij, yéetel u maasaile’ chéen 8 por sientoil k’ucha’anil.
Eek’e’, ti’ yaan tu chúumukil HH 211, jump’éel u nu’ukulil Herbig-Haro, káategorya yéetel el ku je’ets’el tu’ux baantail yaan sáasil bak’pachtik eek’o’ob táantik u síijilo’ob. Le je’elo’obo’ ku yantal kéen jaats’nak éestelar iik’o’ob wa kéen yanak gaases péeksik u oondasil péek ku yantal, tumen ku p’uchkubáaj gaas yéetel ta’an yaan te’elo’.
Oochelo’obe’ k’a’anan ti’al u xak’alta’al jejeláas ba’alo’ob yóok’lal eek’o’ob ma’ seen úuchbentaki’, beyxan ba’ax ku jóok’siko’ob.
Te’e oochela’ chíika’an jayp’éel aarkos yanchaj ka tu p’uchubáaj tu baantail noojol-lak’in (kaabal, xts’íik) yéetel xaman-lak’in (ka’anal, xno’oj), beyxan kóoch ba’al túulch’intik. Webbe’ ku ye’esik le oochela’, ba’ale’ yaan kex ichil 5 tak 10 u téen asab ya’ab réesolusyóon espasyáal, ts’o’okole’ lelo’ mix juntéen yáax jóok’sa’an tumen HH221.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
