U kúuchil Centro para la Diversidad Biológica (CDB) tu k’áataj ti’ u jala’achil Estados Unidos, Joe Biden, ka yanaj u ts’a’abal si’ipil yóok’ol México, ti’al u ch’éenel u seen chu’ukul u jejeláasil caguama áak ichil u ja’ilo’ob Océanos Pacífico Norte, tumen ba’alche’obe’ ku k’a’alalo’ob ichil reedes ku k’a’abéetkunsa’al ti’al u yúuchul chuk kay.
Ti’ jump’éel k’a’aytajil ts’íib jóok’sa’ab tumen CDB a’alabe’, tu winalil agostoe’, u mola’ayil Servicio Nacional de Pesca Marina tu ts’áaj u séentifikadoil México ikil u chukik ba’alche’ tu yáamil u a’almajt’aanil Ley de Protección de Moratoria de Estados Unidos, tumen yéetele’, walkila’ táan u páa’ta’al ka je’ets’ek si’ipil tumen jala’ach Biden, ti’al u ch’éenel u béeytal u túuxta’al tak EU mexikanoil janabe’enbalo’ob ku taal ti’ kay.
“Ku jach táaj lúubul u yóol máak u yila’al Bidene’ ma’ táan u k’a’abéetkunsik a’almajt’aano’ob yaan tu lu’umil Estados Unidos ti’al u k’áatik ti’ México ka ch’éneek u seen chukik cauama áak”, tu ya’alaj Sarah Uhlemann, máax jo’olbesik nu’ukbesaj ku beetik CDB. “Caguama áake’ sajbe’entsul yanik u ch’éejel, le beetik k’a’abéet u yantal múul meyaj ichil noj lu’umo’ob ti’al u kaláanta’al. Jach k’a’anan u ch’éenel u cha’abal u yoksa’al kayo’ob yéetel mariiskóos ku mana’al ti’ México, ti’al u béeytal u je’ets’el si’ipil yóok’ol México”.
Áako’obe’ ku luk’ulo’ob tu’ux ku beetik u k’u’ob tu ja’ilo’ob Japón, ti’al u k’uchulo’ob tak México yéetel Estados Unidos tu’ux ku kaxtik u yo’ocho’ob, ti’al beyo’, u suuto’ob Japón e’el. U cagamail áak’o’ob Océano Pacífico Norte sajbe’entsil yanik u ch’éejel, ts’o’oke’ yaan ba’al u yil kéen chu’ukuko’ob México.
Ichil ba’ax jets’a’an ich Ley de Protección de Moratoria de Estados Unidos, ti’ u mola’ayil Servicio Nacional de Pesca Marina ts’a’aban u muuk’il ti’al u “jets’ik” lu’umo’ob chukik ba’alche’ob kaláanta’an, tu’ux mina’an xan a’almajt’aano’ob wa noj mokt’aano’ob ti’al u kaláanta’al “je’el bix le yano’ob” Estados Unidos.
CDB tu ya’alaje’, u mola’ayil Servicio de Pesca tu yáax ilaj tu ja’abil 2013, chuka’ab tu noj lu’umil México u áakilo’ob k’áak’náab, le beetike’ tu ts’áaj jump’éel séertifikasyóon tu ja’abil 2015. Ba’ale’ te’e k’inako’obe’ Obamae’ tu náachkunsaj u k’iinil u je’ets’el si’ipil tumen Méxicoe’ tu k’exaj ba’ax ku beetik ti’al u kaláantik. Kex beyo’, ti’al u ja’abil 2021, kaxta’ab 682 u túul caguama áako’ob kimen ti’ jáal ja’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
