Walkila’ táan u yila’ale’, chak ik’alo’ob ku síijilo’ob Atlánticoe’ maas séeba’an je’el u súutulo’ob “nukuch chak ik’alo’ob” (jaatsil 3 wa maanal ti’), ba’ale’ le je’ela’ ma’ beey yúuchul ka’ach ichil 1970 yéetel 1980, beey úuchik u chíikpajal ti’ túumben xaak’al xook beeta’ab, tu’ux xan a’alabe’ le k’eexilo’obo’, sajbe’entsil ti’al u kajnáalilo’ob jáal ja’.
K’áak’náabe’ u noj chuunil chak ik’alo’ob, ts’o’oke’ ti’ le ts’ook ja’abao’oba’, ts’o’ok xan u maas chokojchajalo’ob, tumen u ja’il k’áak’náabe’ u ts’u’uts’maj maanal u 90 por sientoil chokojlil ku yantal ikil u beetik wíinik jejeláas ba’alo’ob.
Xaak’alo’ob yáax beeta’ane’, tu ye’esajo’ob k’eexilo’ob táan u yantal yóok’ol kaabe’ táan u beetik u tuláakal ba’ax k’a’abéet ti’al u maas yantal u muuk’ chak ik’alo’ob, ts’o’oke’ séeba’an u mu’uk’antalo’ob tumen asab ya’ab u kuchiko’ob ja’, ba’ale’ ma’ xan jeets’el wa láayli’ mantats’ u yúuchul.
Túumben xaak’ale’ jts’a’ab k’ajóoltbil tu pikil ju’unil Scientific Reports, ts’o’oke’ jach ila’ab bix u séeba’anil úuchik u k’éexel u k’a’amkach yiik’al chak ik’alo’ob yanchaj Atlántico ichil u ja’abil 1970 y 2020, tu’ux béeychaj u ya’alale’, tuláakal k’a’amkach ja’ob yanchaj Atlántico, nuuktak wa mejentake’, maas ku ch’a’ak u muuk’o’ob.
En español: Aumenta probabilidad de grandes huracanes en el Atlántico norte: estudio
“Meyajo’ob beeta’ane’ ku ye’esik u séeba’anil u ch’a’ak u muuk’ chak ik’alo’ob yéetel u mantats’il u yúuchule’ ts’o’ok u k’éexel, tumen maas chíikpaj ti’ le ts’ook 50 ja’abo’oba’, ka’aj ila’ab xan k’éex u chokolil u yóok’kabil k’áak’nabo’ob, yóok’lal le jejeláas ba’alo’ob ku beetik wíinik”, a’alab tumen u yuumil xaak’al Andra Garner, máax ku meyaj tu noj najil xook Rowan, Estados Unidos.
Xaak’al tu meyajte’ ku ye’esik chak ik’alo’ob ku yantal Atlántico te’e k’iino’oba’ ka’atéen maas je’el u súutulo’ob jaatsil 1 tu jo’oloj jump’éel k’iin, ma’ jach táaj mu’uk’ani’, ti’al u náakal tu jaatsil 3 wa maanal ti’, keetel yéetel le bix yanik ka’ach tu ja’abil 1970 yéetel 1980.
Le je’ela’ chíika’an táan u yúuchul tu jáal ja’il atlántica tu baantail Estados Unidos yéetel tu k’áak’náabil Caribe, ba’ale’ maas ma’ jach chíika’an tu goolfoil Méxicoi’.
Garnere’ ku ya’alike’, le je’ela’ sajbe’entsil ti’al u kajnáalilo’ob jáal ja’, tumen maas séeba’an u ch’a’ak u muuk’ chak ik’al, ba’ale’ ma’ xan tu béeytal u yila’al u taali’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
