Junmúuch’ ajxak’al xooko’ob ku ya’aliko’obe’ ba’ax beetik u yantal mantats’ kuxtal Yóok’ol Kaabe’ tu bin u k’astal, ts’o’oke’ lelo’ táan u beetik u p’áatal ich sajbe’entsil ba’ax kuxa’an te’e noj lu’umilo’.
Xaak’ale’ jts’a’ab k’ajóoltbil tu pikil ju’unil Bioscience, ts’o’oke’ ti’al u beeta’ale’, táakpaja’an jejeláas máako’ob kaambanaja’an. Te’elo’ ku ya’alale’, 20 ti’ le 35 u p’éel noj ba’axo’ob ts’áak kuxtal te’e yóok’ol kaabo’, ts’o’oke’ ku ch’úukta’al ti’al u yila’al bix u k’éexel u máan k’iine’, ts’o’ok u k’uchul tak tu’ux mix juntéen yáax ila’ak.
William Ripple, ti’ Facultad de Silvicultura ti’ u noj najil xook Universidad Estatal de Oregón (OSU), yéetel Christopher Wolf, máax ts’o’ok u xáantal jo’op’ok u beetik xaak’alo’ob tu noj najil xook OSU, leti’e’ máaxo’ob meyajt le xaak’alo’, tu’ux táakpaj uláak’ 10 u túul ajxak’aalo’ob ti’ noj lu’umo’ob je’el bix Estados Unidos, China, Australia, Países Bajos, Reino Unido, Brasil yéetel Bangladesh. Tu ya’alo’obe’ tu k’uchul tu xuulil ba’ax p’isa’an yóok’lal kliimáa tu ja’abil 2023, u ya’abile’ leti’e’ yaan ba’al u yil yéetel u chokolil beyxan u yeeloil k’áak’náabo’ob. Uláak’ ba’ax tu ya’alo’obe’, leti’e’ seen k’áak’ tóoknaj Canadá, tumen lelo’ tu beetaj u jach yantal dióxido de carbono je’el bix mix juntéen yáax ila’ak.
Xaak’ale’ ku táakmuk’tik yáax meyaj beeta’an ku k’aaba’tik ‘Advertencia de los científicos del mundo sobre una emergencia climática', jts’a’ab k’ajóoltbil tumen Ripple yéetel tuemn u yéet meyajo’ob, tu pikil ju’unil 'BioScience', ts’o’oke’ táakmuk’ta’ab tumen maanal 15 mil ajxak’al xooko’ob ti’ 161 u p’éel noj lu’umo’ob.
Taak’in ku ts’a’abal yóok’lal kóombustiblées foosilese’ -jump’éel ba’ax beetik jala’ach ts’o’oke’ ku p’íitkunsik bajux ku tojoltik u beeta’al enerjiyae’, ku ko’ojkíinsik bajux ku k’a’amal tumen máaxo’ob meyajtik, wa ku yéensik u ko’ojil ti’ máaxo’ob k’a’abéetkunsik- ba’ale’ lelo’ ka’atéenchaj ichil u ja’abil 2021 yéetel 2022, tumen ka’ache’ 531 mil miyoonesil dolaarées ku tojoltik, ba’ale’ walkila’ maanal jump’éel biyoon.
Beyxan tu winalil julio máaniko’, leti’ ka’aj ila’ab jach táaj chokoj ooxochaj yóok’ol kaab, je’el bix ma’ yáax úuchuko’, ts’o’okole’ yaan xan ba’ax e’esike’ míin láayli’ leti’e’ jach ooxol ts’o’ok u beetik ti’ le ts’ook 100 mil ja’abo’oba’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
