Le octubre máanika’, tu beetaj ooxol je’el bix mixjuntéen yáax u’uyak ichil tuláakal yóok’ol kaab, tumen k’uch maanal 1.7 grados Celsius (3.1 grados Fahrenheit) asab ooxol ti’ preindustrial promeedyóo ti’ le winalo’.
Octubree’ 0.4º Celsius (0.7º Fahrenheit) asab ooxolchaj ti’ le beyka’aj jets’a’an jach ka’anchaja’an ti’ le winalo’, tu ja’abil 2019, ts’o’oke’ lelo’ tu beetaj tak u ja’ak’al u yóol Samantha Burgess, máax beeik u súubdirektorail Servicio de Cambio Climático Copernicus, europeail mola’ay k’a’aytik lalaj winalo’ob beyka’aj u chokolil yóok’ol kaab, k’áak’náab, ichil uláak’ ba’alo’ob.
Yóok’lal túun bix ts’o’ok u yila’al chokojchaja’an lu’um tak te’e k’iino’oba’, óoli’ ku béeytal u je’ets’ele’ u ja’abil 2023e’ leti’e’ kun asab chokoj yooxolchajal je’el bix mix juntéen yáax úuchuko’, je’el bix a’alab tumen Copernicus.
En español: 2023 será el año más caluroso jamás registrado; octubre batió récord de temperatura
Ajxak’al xooko’obe’ táan u ch’úuktiko’ob bix u bin u k’éexel u chokolil yóok’ol kaab, ti’al beyo’ u na’ata’al bix u jelpajal ba’al yóok’lal ba’ax k’ajóolta’an beey emisiones de gases de efecto invernadero, ku yantal tumen wíinik. U chokojtal yóok’ol kaabe’ ku beetik u jach piimtal wa u mu’uk’anchajal ba’ax ku k’iin ti’ wíinik, je’el bix yáax k’iin, chak ik’alo’ob, tu ya’alaj Peter Schlosser, máax beetik u bíicerectoril Laboratorio de Futuros Globales tu noj najil xook Universidad Estatal de Arizona.
“Sáasil yanik táan k-ilik ba’alo’ob yaan xan u jelbesik ba’al tu kuxtal ya’abach wíiniko’ob”, tu ya’alaj Schlosser. “Kexi’ ka k-u’uy le ba’ax táan u ya’alalo’, tumen u jaajile’ kex walkil 50 ja’abo’ob, wa maanal ti’, unaj ka’ach kbeetik”.
Ts’o’ok u jach beetik ooxol te’e ja’aba’, tumen k’áak’nabo’obe’ táan xan u chokotalo’ob, le beetik ku yila’ale’ tu bin u p’íittal ba’ax ku beeta’al ti’al u ch’éenel u chokotal le lu’uma’. Ts’o’ok u yúuchtal ts’u’uts’a’ak ooxol ku yantal tumen k’áak’nabo’ob, tumen tak u 90% ku ch’éejsiko’ob, tu ya’alaj Burgess.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
