U mola’ayil Secretaría de Gobernación tu beetaj túumben jeets’il tu’ux tu táakbesaj tu ka’ap’éel yéetel tu yóoxp’éel páarafoil u artikuloil 45 ti’ u a’almajt’aanil Ley General de los Derechos de Niñas, Niños y Adolescentes, u jach p’íitil ja’ab unaj u k’ujsik máak ti’al u ts’o’okol u beele’, 18.
Túumben jeets’ile’ ts’o’ok u káajal u chíimpóolta’al tu káajbal u winalil diciembre. Te’elo’ ku ya’alale’ “unaj u beeta’al ba’ax uts ti’al xch’úupalal, xi’ipalal yéetel táankelemo’ob ti’ máasewal kaajo’ob, afromexicano’ob, yéetel wa ba’ax díiskapasidad, yéetel le ts’o’ok u yantal u jóok’ol tu kaajal wa jóok’sa’an tu lu’umil”.
U p’átal ma’ keet yanik u kuxtal ko’olel, xiib; óotsilil; u yantal u p’a’atal xook; loobilaj yéetel u séeb yo’omchajal xch’úupale’ yaan ba’al u yil yéetel u ts’o’oksa’al u beel jach paalo’ob, ts’o’oke’ lelo’ jump’éel ba’al láayli’ u yila’al Latinoamérica yéetel Caribe.
En español: Edad mínima para casarse en México es a los 18 años, establece nuevo decreto
Ichil ba’ax ku ya’alal tumen Unicefe’, le je’ela’ jump’éel ba’ax ku beeta’al tu’ux ma’ táan u chíimpolta’al u páajtalil paalal, ts’o’oke’ ku maas piimchajal wa ts’o’ok u yantal u p’atik u kaajalo’ob, wa ku yantal u wu’ulaktikubáajo’ob táanxel tu’ux ti’al u chan kaxtiko’ob yaanal ba’al ti’ óotsilile’ wa ti’al u yantal u ju’unil ti’ob ti’al u kajtalo’ob uláak’ tu’ux.
U mola’ayil ONU ku ya’ake’ te’e baantao’, juntúul ti’ kantúul ko’olel yaan u ja’abil ichil 20 tak 24e’, ts’o’ok u beel wa kaja’an yéetel u núup kex ma’ u chuk ka’ach 18 u ja’abili’. “Ichil tuláakal yóok’ol kaabe’, jach chéen te’e baantaa’ ma’ béeyak u chan ch’éejsa’al le ba’ax táan u yúuchula’ ti’ le ts’ook 25 ja’abo’oba’”.
Tu noj lu’umli Méxicoe’, ti’ lajuntúul xch’úupalale’, bolontúul ku ts’o’okol ma’ u chuk 18 u ja’abili’; lela’ u 28 por sientoil ko’olel yaan u núupe’, tu beeto’ob yéetel xiibo’ob yaan 18 u ja’abil wa maanal ti’.
U xookil Censo de Población y Vivienda 2020 meyajta’ab tumen INEGIe’ tu xokaj “224 mil 454 xch’úupalal yaan ichil 12 tak 17 u ja’abile’, múul kaja’an yéetel u núup, ts’o’oke’ uláak’ 21 mil 167 ma’ nuupulo’ob walkila’ ba’ale’ ts’o’ok u yáax yantal juntúul u núupi’. Le je’ela’ ku ya’alike’ ichil lajuntúul xch’úupalal tu noj lu’umil Méxicoe’, kantúul kuxa’an yéetel u núup wa kajlaj yéetel”.
Unicefe’ táan u k’áatik ka ch’éejek u ts’o’oksa’al u beel mejen xch’úupalal, beyxan ka kaxta’ak u núupo’ob kex ma’ u chuk u ja’abili’, tu lu’umil América Latina yéetel Caribe, ts’o’oke’ ku ya’alike’ tumen ma táan u yila’al mix táan u beeta’al mix ba’al yóok’lal le je’ela’, tu paach k’iine’ “yaan u yantal kex 20 miyoonesil xch’úupalal te’e lu’umo’oba’ kun ts’o’okol u beel kex ma’ u chuk 18 u ja’abil ti’al 2030i’”.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
