Walkila’, ts’o’ok u yila’ale’, óoli’ u 30 por sientoil máako’ob yaan tu lu’umil Méxicoe’, kuxa’ano’ob yéetel wa ba’ax yajil wa k’i’inamil, ts’o’oke’ lelo’ táan u sutik jump’éel u talamil kaaj, tumen táan u yila’ale’ yaan u ya’abtal je’el bix kun bin u ch’íijil máak ti’ le ja’abo’ob ku taala’, j-a’alab tumen ajxaak’al máako’ob.
“Yaayaj wa k’i’iname’ jump’éel talam ku lúubul yóok’ol kaaj, ts’o’oke’ ku ye’esik jump’éel ti’ le lajunp’éel ba’axten ku yantal u ts’aatáanta’al u toj óolal máak tu noj lu’umil México, ts’o’oke’ kex ma’ ya’abach ba’al ojéela’an yóok’lal jaytúul máak ku k’i’inam wa ba’ax ti’e’, ku tukulta’ale’ kex u 25 yéetel u 29 por sientoil kaaj beey kuxa’ano’”, tu a’alab ti’ k’a’aytajil tsikbal beeta’ab tumen xts’akyaj Rocío Guillén, máax jach kaambanaja’an yóok’lal algología, tu’ux ku ts’aatáanta’al yaayajil yéetel k’i’inamil.
Ichil ba’ax ojéela’an tumen Asociación Internacional del Dolor, ti’ jo’otúul máako’obe’, juntúul, ichil tuláakal yóok’ol kaab, ku k’i’inam wa ku yaatal wa ba’ax ti’ sáansamal.
En español: Casi 30 por ciento de las personas en México vive con dolor crónico: Expertos
Xts’akyaje’ tu k’a’ajsaj ku k’uchul u k’iinike’, tuláakal máak ku yu’ubik wa ba’ax yajil, ts’o’oke’ chéen kéen talak tumen yaan wa ba’ax lesionil wa k’oja’anil; ba’ale’ je’el u jach táaj yaatale’, tumen yaan ku xáantal tak maanal óoxp’éel winalo’ob. Ángel Juárez, máaxjo’olbesik Asociación Mexicana para el Estudio y Tratamiento del Dolor (AMETD), tu k’a’ajsaje’ le talamila’ ku jelbesik bix u máansik u kuxtal wíinik,, u ya’abile’ tumen ma’ tu jach ts’aatáanta’al, yéetel tumen ma’ tu je’ets’el tumen juntúul jts’akyaj, ts’o’oke’ yaan máaxo’ob talamkunsik tumen ku káajal u luk’ik ts’aak ma’ unaji’, yéetel ku ta’akal wa yaan ba’ax ku yu’ubik máak tu wíinkilal.
Juárez tu tsikbaltaje’ u k’iinil ke’ele’ je’el u beetik u maas k’i’inam ba’al wa ka chíikpajak yaayajilo’ob, u ya’abile’ leti’e’ ku bin u talamchajalo’ob, tumen lelo’ ku k’askúuntik u yutsil kuxtal máax u’uyik.
“Ke’ele’ je’el u beetik u maas lúubul k’aas ti’ máaxo’ob yaan ti’ob k’oja’anilo’ob tu baakel, ts’o’oke’ u ch’éenel u péeksikubáaj wíinike’ je’el u beetik u maas chíikpajal le k’oja’nailo’obo’ wa ba’axo’ob chíikbesik”, tu tsolaj jts’akyaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
