U mola’ayil Secretaría de Gobernación t’aanaj yóok’lal poliitikáa publikáa jets’a’an ti’al u yantal meyajo’ob kaxtik ka kéet yanak u kuxtal xiib yéetel ko’olel, ts’o’oke’ ti’al xan u yáantik wíinik ku loobilta’al chéen tumen ko’olel, tumen maas chíika’an ba’ax ku beetik ti’ le uláak’ ja’abo’ob ts’o’ok u máan.
Le 25 ti’ noviembre máaniko’, káaj meyaj k’aaba’inta’ab 16 Días de Activismo contra la Violencia de Género, le beetik u jala’achil u noj lu’umil México tu ya’alaje’, ti’ jo’op’éel ja’abe’ tu jatsaj ti’al meyaj 4 mil 289 miyoonesil ti’al u ts’aatáanta’al ka xu’uluk u loobilta’al ko’olel, ts’o’oke’ lelo’ “jump’éel ba’al mix juntéen yáax úuchuk”.
Mola’aye’ tu ya’alaj le beyka’aj taak’ino’, k’a’abéetkunsa’ab úuchik u jéets’el Sistema Nacional de Servicios de Atención para las Mujeres en situación de Violencia, tumen “kex tumen yanili’ ka’ach mola’ayo’ob tu’ux ku yáanta’al ko’olele’, úuchik u je’ets’el le meyaja’, béeychaj u mu’uk’a’ankúunsa’al múul meyaj ti’al u yutsil ko’olel yéetel xch’úupalal ku loobilta’al”.
U jala’achil noj lu’ume’ tu jets’aj tu winalil noviembre ti’ u ja’abil 2022e’, u meyajil Lineamiento Técnico para la atención del Aborto Seguro en México, tu’ux jets’a’abe’ ba’ax jach najmal u yantal tu kúchilo’ob ts’akyaj ti’ u mola’ayil Secretaría de Salud ti’al ka yanak no’oja’an meyajo’ob ti’al ko’olel wa je’el máaxak ka yanak u páajtalil u síijsik kuxtal, ti’al u béeytal u yéensa’al paal tu’ux ka táanilkunsa’ak u kaláanta’al u kuxtalo’ob. Ba’ale’ a’alab xane’ ti’al u ch’éejsa’al le ba’axo’ob ku yúuchulo’ k’a’abéet u táakpajal tuláakal máak.
Ichil xookilo’ob beeta’an tumen Banco Nacional de Datos e Información sobre Casos de Violencia contra las Mujeres (Banavim), chíikpaj ichil 1 ti’ enero ti’ u ja’abil 2019 tak 31 ti’ octubre ti’ u ja’abil 2023e’, u 92 por sientoil ko’olel loobilta’abe’ úuch ti’ ichil u láak’tsilo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan