Yanchaj u máan maanal 60 ja’abo’ob ti’al u béeytal u ka’a ila’al juntúul ba’alche’, mamiferóo, úuchik u beeta’al jump’éel xíimbal meyajil ti’ k’áaxo’ob yéetel lu’umo’ob tu’ux ma’ séeba’an u jan k’uchul máaki’.
U k’aaba’ ba’alchee’ equidna de pico largo de Attenborough; ku ye’el ts’o’oke’ jts’a’ab u k’aaba’ máax k’a’ayt kuxa’an le ba’alche’a’, Sir David Attenborough. Jóok’sa’ab u yoochel yéetel táabsa’ab úuchik u ts’a’abal kaamaráas tu k’áaxil Montañas Cíclopes tu baantail indonesia lu’um Papúa.Ç
Meyaj tu’ux táakpaj Universidad de Oxford, béeychaj u yilik uláak’ jejeláas ba’alob ka’alikil máan u kaxt equidna ba’alche’. Ichil le je’elo’obo’, ti’ yaan úuchik u ka’a kaxta’al mielero de Mayr, juntúul ch’íich’ ch’éen u yila’al tu ja’abil 2008; beyxan jump’éel túumben jeneróo camarones ku yantal ti’ che’ob; u jejeláas túumben ik’elo’ob,. yéetel ya’abach áaktuno’ob mix juntéen yáax ila’ako’obi’.
Tuláakal ba’ax ila’abe’, ti’ yano’ob ti’ k’áax tu’ux ma’ jach no’oja’an u yantal kuxtali’, ba’ale’ yaan xan ba’alche’ob ila’ab yaan u k’aak’as ts’aakil, x-iisil ku ts’u’uts’iko’ob k’i’ik’, malaria, ku péek lu’umi’ yéetel jach ooxol xan.
Chéen juntéen je’ets’ yáax ila’ab u ba’alche’il equidna de pico largo de Attenborough tu ja’abil 1961, ba’ale’ a’alabe’ juntúul monotrema: táaka’an ichil junmúuch’ mamiferóos jela’an ti’ u jeelo’ob tumen ku ye’elo’ob, je’el bix ornitorrinco.
Equidnae’ noj ba’al tumen juntúul ti’ le jo’p’éel especies p’aatal ti’ u jejeláasil monotremas, ts’o’oke’ talam u yila’al tumen chéen áak’ab ku jóok’ol; ku beetik u yotoch yáanal lu’um yéetel suuka’ane’ jach su’ublako’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
