Te’e tu k’iinilo’ob diciembrea’, ma’ tuláakal tu’ux yaan k’iimbesajil yéetel ki’imak óolal, tumen yaan máaxo’ob e’esik ku naak’ ti’ob ba’ax ku k’aaba’tik depresión blanca wa blues de Navidad, j-a’alab tumen jsikiatráa José Alberto Toranzo.
Le je’ela’ jump’éel ba’al ku tsa’ayal kéen u yu’ub máak luba’an u yóol, ma’ tu páajtal u wenel, chi’ichnak yéetel k’uux óol; le je’elo’oba’ jayp’éel ba’alo’ob ku yu’ubik máak ikil u yaayantik u láak’o’ob mina’an yiknalo’ob, tumen chi’ichnako’ob yóok’lal le k’iino’obo’ yéetel tumen, ikil u bin u k’áalal le ja’abo’, ku xak’altik máak ba’ax tu seen beetaj, ts’o’oke’ yaan k’iine’ ma’ jach uts ba’ax ku jóok’’oli’, yéetel uláak’ ba’ale’ yóok’lal taak’in ku xu’upul te’e k’iino’oba’.
Beey túuno’, le je’ela’ ma’ táan u jach talamtal je’ex le ku k’aaba’tik depresión, tumen le je’elo’ jump’éel ba’al ku jelbesik u tuukul máak ts’o’oke’ ku yu’uba’al tumen juntúul, ti’ lalaj kantúul wíinik, ichil tuláakal u kuxtal.
Kúulpach túun ti’ le je’elo’, le ku k’aaba’tik depresión navideña, ma’ tu na’ata’al beey k’oja’anili’, le je’ela’ chéen jump’éel bix u yu’ubikubáaj máak, ts’o’oke’ chéen jayp’éel k’iino’ob ku yúuchul, ts’o’oke’ kéen máanak le k’iino’obo’, ku máan xan.
Tu súutukil úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil u kúuchil tenerenmente.mx, ku béeytal u xak’alta’al tumen je’el máaxake’ ti’al u yojéelta’al jejeláas ba’alo’ob yóok’lal u tuukuil wíinike’, a’alabe’ le ku k’aab’atik depresióne’, jump’éel k’oja’anil beetik u ch’éenel yéetel u lúubuk u muuk’ máak tu lu’umil México, ts’o’oke’ ku maas talamtal ti’ uláak’ k’oja’anilo’ob je’el bix diabetes, trastornos respiratorios, u k’oja’anilo’ob puksi’ik’al yéetel tak artitris, le beetike’ unaj u séeb ts’aatáanta’al wa leti’ yaan ti’ máak.
Beyxan k’a’abéet u jach lep’ik u yóol máak ti’ ba’ax yaan u yil yéetel láak’tsil ti’al u yila’al wa ichilo’ob yaan wa máax ti’ k’a’abéet áantaj, tu ya’alaj jts’akyaj.
Tu ya’alaje’ máaxo’ob ti’ ku naak’ depresión ku ch’éenel u meyajo’ob tak uláak’ 2.7 k’iino’ob meyaj keetel ti’ le máaxo’ob yaan uláak’ je’el ba’axak talam k’oja’anil.
Luis Alviso de la Serna, uláak’ juntúul sikiatrae’, tu ya’alaj k’a’anan u na’atik máake’, kéen yanaj je’el ba’axak chi’ichnakil wa ba’ax e’esik tu yantal ba’al jela’an tu yóol máake’, uts ka xi’ik yiknal ts’akyaj, ti’al beyo’, wa tumen k’a’abéetchaje’, u máansa’al máak tu’ux kun áantbil je’ex unaje’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
