Juntúul soologóo ku meyaj tu noj najil xook Universidad de Otago (Nueva Zelanda) tu kaxtaj, tu noj lu’umil Colombiae’, juntúul ch’íich’ jach táaj jela’an, tumen u chúumuke’ xch’uupulil yéetel la uláak’ chúumuko’, xiibil ba’alche’.
U k’aaba’e’ mielero verde salvaje. Ti’ junbúuj u wíinkilale’ yaan u ya’ax k’u’uk’mel, leti’ e’esik u xch’uupulil, ts’o’oke’ le uláak’ junbúuj u wíinkilale’, ch’ooj, leti’ e’esik u xiibil ba’alche’il.
“Ya’abach máaxo’ob ku máan u ch’úukt ch’íich’o’ob ti’al u cha’antiko’obe’ je’el tak u máansiko’ob tuláakal u kuxtal xíinximbalo’obe’ ts’o’oke’ mix juntéen u yilko’ob juntúul ginandromorfo, leti’e’ kéen yanak u ka’ap’éel óolil tu wíinkilal juntúul ba’alche’, ti’ mix juntúul u jejeláasil ch’íich’. Le ba’al je’elo’ jach jela’an ka ila’ak ti’ ch’íich’i’; ma’ in wojéelt wa yaan ila’an tu noj lu’umil Nueva Zelanda. Jach jak’be’en óol, tene’ béeychaj in wilik” tu ya’alaj ti’ k’a’aytajil ts’íib Hamish Spencer, máax tu yilaj ch’íich’ úuchik u yu’ubik ba’ax a’alab ti’ tumen j-ornitologóo John Murillo.
Oochelo’ob jóok’sa’ab ti’ le ch’íich’e’ noj ba’al tumen “míin leti’ u asab ma’alobil jóok’sa’an ti’ juntúul ch’íich’ ka’ap’éel u yóol kuxa’an ti’ k’áax ti’ je’el máakalmáak u jejeláasil ka yanak”.
En español: Descubren un pájaro mitad macho y mitad hembra en Colombia: Video
Jump’éel tsool meyajil beeta’ab ti’ ch’íich’ ila’abe’, ku t’aan yóok’lal u ka’atúul ch’íich’il ginandromorfo ila’an ti’ le jejeláasil ch’íich’a’ ich maanal 100 ja’abo’ob, ts’o’oke’ jts’a’ab k’ajóoltbil tu pikil ju’unil Journal of Field Ornithology.
Jka’ansaj Spencere’ tu ya’alaje’ ginandromorfo’obe’ (ba’alche’ob yaan ba’ax e’esik u xiibil, beyxan u xch’uupulil chéen ti’ jump’éelili’ wíinkilal) k’a’anantako’ob ti’al u na’ata’al bix u jéets’el u xiibil wa u xch’úupulil ch’íich’, beyxan bix u beetik sexual ba’alo’ob.
Ichil u ya’abil ba’alche’ob tu’ux ojéela’an ku yúuchul ba’al beya’ ti’ yaan ik’elo’ob, u ya’abile’ péepen, krustaaseos, amo’ob, yéetel tak lagartóos yéetel ch’o’ob.
“Beyxan, uláak’ ba’ax ku yila’al ku yúuchul yéetel ginandromorfia bilateral ku ye’esike’, je’el bix u yúuchul yéetel uláak’ ba’alche’obe’, je’el ba’axak tséelil ti’ ch’íich’ ku béeytal u ye’esik u xiibil wa u xch’uupulil.
“Le ba’ala’ ku yúuchul kéen k’asak u súutukil u jatskubáaj selulaas ku yantal tu xch’upul ba’alche’il kéen u jóok’s jump’éel obuulóo, ts’o’oke’ tu paache’ ku yantal ka’atéen u féertelisasyoon tumen ka’ap’éel espermatosoides”, tu tsolaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
