Le beyka’aj xoko’ob ku kíimilo’ob ikil u máan chíikbile’, k’uch tak 80 miyoones u túulal, tumen ka’ache’ xoka’an 76 u túul ku kíimil láalaj ja’ab. Lela’ táan u yúuchul kex táan u je’ets’el a’almajt’aano’ob ti’al u kaláanta’al ma’ u xo’otol u xiik’o’ob.
Xaak’al beeta’abe’, jts’a’ab k’ajóoltbil tu pikil ju’unil Science, ts’o’oke’ meyajta’ab tumen junmúuch’ máako’ob ku meyajo’ob ti’al u na’ata’al ba’ax beetik u kímiil le nukuch ba’alche’oba’, ti’ 150 u p’éel noj lu’umo’ob tu’ux suuka’an u chu’ukul kayo’obi’, ba’ale’ beyxan tu’ux ku taamtal ja’. Tu xak’alto’ob kay jchu’uk ichil u ja’abil 2012 tak 2014, tu’ux yanchaj ya’abach túumben a’almajt’aano’ob, ti’al beyo’ u yila’al wa ba’axo’ob je’ets’e’ tu beetaj u p’íitchajal u seen kíimil xoko’ob.
En español: Cifra de tiburones muertos por la pesca ascendió a 4 millones en los últimos siete años
Beyxan tu tsikbalnajo’ob yéetel máaxo’ob jach u yojelo’ob chuk xok ti’al u na’atiko’ob tu beel ba’axten walkila’ tu sen xo’otol u xiiko’ob, yéetel bix u beeta’al. Beey túuno’, beychaj u t’u’ulpachta’al tu’ux jnáak kex mil 100 miyoonesil u tóoneladasil le xoko’ob chuka’ab ichil tuláakal yóok’ol kaab.
Maanal ti’ u 30 por sientoile’, u jejeláasil xok sajbe’entsil yanik u ch’éejel. Wa ku tukulta’al yaan xoko’ob ma’ jeets’el tu beel makalmáal u jejeláasile’, ku taal u yila’ale’ ichil tuláakal yóok’ol kaabe’ ya’abchaj le beyka’aj xoko’ob kíimij, tumen tu ja’abil 2019e’ k’uch tak 101 miyoonesil. Ya’abchaj tu yóok’lal chuuk ku beeta’al te’e jáal ja’obo’.
Le meyajo’ob je’elo’, ku chíikbesik u 95 por siientoil ti’ kíimil ku yantal ichil tuláakal yóok’ol kaab ti’ le ba’alche’oba’, ichil le ku chu’ukulo’obo’ beyxan ichil le ku kíinsalo’obo’. U kíinsalo’ob ti’ mejen kúuchilo’ob chuuke’, ya’abchaj tu 4 por sientoil, ichil u ja’abil 2012 yéetel 2019.
Le je’elo’, ku ketikubáaj yéetel u meyajil chuk kay jeets’el ku cha’abal u beeta’al ti’ taamtam ja’ob, u ya’abile’ Atlántico yéetel Pacífico occidental, tu’ux éem u kíinsa’al xooko’ob óoli’ 7 por siento.
Tak wa tumen ajxaak’alo’obe’ tu kaxto’ob ka ch’éenek u seen xo’otol xiik’o’ob, wa aletase’,, míin béeychaj xan u ch’éejsiko’ob xan u xo’otol u ti’al xoko’ob, le beetik ma’ jach chíikpaj wa uts úuchik u yantal a’almajt’aano’ob yóok’lal jaytúul kíimo’obi’.
Uláak’ ba’ale’ míin ya’abchaj u chu’ukule’, tumen káaj u ko’onol u bak’elo’ob yéetel uláak’ u xéexet’alo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
