Te’e k’iino’ob jmáana’, 17 tak 20 ti’ enero, jbeeta’ab u múuch’tambalil Cumbre del Activismo Digital de Lenguas Mayenses 2024, tu noj kaajil San Cristóbal de las Casas, Chiapas, tumen u mola’ayil Rising Voices. Le je’ela’, jump’éel u noj k’iimbesajil maaya t’aano’ob ku yu’uba’al tu Péetlu’umil Yucatán yéetel Chiapas, tu’ux táakpaj xan ukáak’ maayaob láayli’ kuxa’antak Guatemala yéetel Belice. Le cha’ana’, u ka’atéenil u beeta’al; le yáaxo’, j-úuch tu ja’abil 2023 tu noj kaajil Jo’.
Múuch’e’, u ts’o’okbal meyaj káaj le ja’ab máaniko’, úuchik u yéeya’al le lajun máaxo’ob táakpaj ichil u nu’ukbesajil Becas, ti’al u béeytal u beetiko’ob meyaj tu kaajalo’ob tu’ux ka mu’uk’ankúunsa’ak t’aan yéetel miatsil.
Noj múuch’e’ káaj, tu k’iinilo’ob 17 yéetel 18, chéen yéetel le bekarioso’, máaxo’ob tu yáax much’ubáajo’ob yéetel ka’atúul mentooro’ob láak’int u beelilo’ob ka’alikil tu meyajo’ob tu kaajalo’obi’. Jump’éel u nooyil nu’ukbesaje’, leti’ u yantal láak’inajo’ob ka’alikil táan le meyajo’, ti’al ma’ u yu’uba’al wa chéen tu juun yaan bekarios kéen p’áatak ma’ jach sáasil yanik bix je’el u beetiko’ob ba’ax ku tukultiko’obi’.
Bekarios yéeya’ab tu ja’abil 2023e’, leti’ le je’elo’oba’: Gladis Mis, Blanca Chi, Felipe Kuyoc, Esther Aguilar, Julio López, Catalino Noh, Rosa Jiménez, Nicolás Gómez, Estrella Hernández, yéetel Mauricio Sánchez. Tu súutukil meyaje’, tsikbalta’ab jejeláas ba’alo’ob yóok’lal bix u táakpajal kaaj kéen beeta’ak meyajo’ob yaan ba’al u yil yéetel miatsil, beyxan t’aan. Uláak’e’, leti’ bix úuchik u k’a’amal lalaj juntúul ti’ leti’ob tu kaajalo’ob; tu ya’alo’obe’, ma’ chéen ch’a’abil u beeta’al meyaj te’elo’, tumen k’a’abéet u chíimpolta’al bix u tuukul kaaj, beyxan ba’ax k’a’anan u ti’alo’ob kéen jo’op’ok u beeta’al je’el ba’axak meyaji’, ti’al ma’ u yu’uba’al wa chéen kun bin molbil t’aano’ob wa chéen ku ch’a’abal táabsajo’ob wa oochelo’ob, ts’o’oke’ ku yúuchul bin.
Beyxan tiskbalta’ab bix k’a’abéet u ch’a’anukta’al ba’al ti’al u yantal u muuk’ jump’éel meyaj ku beeta’al ich kaaj, je’el bix u nu’ukulil, u tuukulil meyaj, u taak’inil, u máakil, ichil uláak’ ba’alo’ob.
Tu jo’oloj le ka’ap’éel k’iino’obo’, je’ek’abta’ab u joolnajilo’ob u kúuchil Daniel Zebadúa ti’al u k’a’amal u jejeláasil máaxo’ob tu yóotajo’ob táakpajal ti’al u tsikbalta’al ba’alo’ob je’el bix: bix u kaláanta’al u yóol máak kéen káajak u k’a’abéetkunsa’al wa u meyaj ti’ Internet; bix u beeta’al le ku k’aaba’tik dóokumentasyoon; bix u k’a’abéetkunsa’al téeknolojyáa ti’al u yu’uba’al wa u péeksa’al maaya t’aano’ob ti’ Internet.
Uláak’ ba’ax k’a’anane’, jts’a’ab k’ajóoltbil ba’ax k’aaba’inta’ab Caja de Herramientas: Iniciativas Digitales para las Lenguas Indígenas, múul meyajta’an tumen Rising Voces, yéetel Gener Llanes, beyxan tumen Unesco México.
Ti’al túun u ts’ook k’iinil noj k’iimbesaje’, beeta’ab jump’éel noj cha’anil, k’aaba’inta’ab Feria de Lenguas Mayenses Digitales, jóok’sa’ab óox jaats ti’: u súutukil kóom kom tsikbalo’ob; u súutukil e’esajilo’ob yéetel u súutukil ka’ansajilo’ob.
Táakpaj máaxo’ob ku meyaj yéetel Storyweaver, ti’al u beeta’al áanalte’ob ich u jeel t’aano’ob; máaxo’ob beetik stopmotion ti’al péektsilta’al maaya t’aano’ob tu kaajilo’ob Chiapas; bix u beeta’al rebiistáas wa pikil ju’uno’ob; bix je’el u ka’ansa’al t’aan yéetel aplikasyoones, ichil uláak’ ba’alo’ob.
Ti’al u béeytal u xak’alta’al uláak’ ba’alo’ob yóok’lal cha’an, beyxan meyajo’ob ku beeta’al ti’ u jejeláasil t’aano’ob yaan tu noj lu’umil México, yéetel uláak’o’ob ti’ yóok’ol kaabe’, ku béeytal u xak’alta’al: rising.globalvoices.org/adlm24.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
