de

del

Foto: Juan Cruzado

Ti’’ óoxp’éel k’áax jatsa’an beey Áreas Naturales Protegidas (ANP) tu péetlu’umil Guanajuato kaxta’ab kamp’éel u túumben jejeláasil ba’alche’ob: ka’ap’éel reptiilées, beyxan juntúul ch’íich’ yéetel juntúul soots’, beey tu ts’áaj k’ajóoltbil tumen u mola’ayil Secretaría de Medio Ambiente y Ordenamiento Territorial (SMAOT).

Ba’alche’obe’ ti’ kaxta’ab tu k’áaxilo’ob Áreas Naturales Protegidas Sierra de Pénjamo, Sierra de los Agustinos yéetel Cuenca de la Soledad.
Tu k’áaxil Sierra de Pénjamo ila’ab ka’atúul reptiiles ma’ kaja’ano’ob ka’ach tu péetlu’umil Guanajuatoi’. 

“Túumben ba’alche’obe’, ku k’aaba’tik ‘Lagartija de árbol del Pacífico’ (Urosaurus bicarinatus) yéetel ‘Cordelilla centroamericana’ (Imantodes gemmistratus), le je’elo’oba’ ila’abo’ob tumen Severo Cervantes Medel yéetel Abraham Gutiérrez Trujillo”, máaxo’ob kaláantik k’áax, a’alab tumen mola’ay.

U baantail je’el ti’ Guanajuatoe’, óol taak’al yéetel Jalisco beyxan Michoacán, ts’o’oke’ yaan ya’abach ti’ u ba’alche’ilo’ob, wa erpetodfaunaa, kuxa’an Lago de Chapala, tu ya’alaj. 

Jkanan k’áaxo’ob, Eliot Camacho Morales yéetel Walter Arturo Perea tu kaxtajo’ob, tu k’áaxil Sierra de los Agustinos, ba’alche’ ku k’aaba’tik “Chipe de Colima” (Leiothlypis crissalis), juntúul ch’íich’ ma’ kaja’anili’ te’e pétlu’umo’, tu ya’alaj Secretaría.

Ka’alikile’, tu k’áaxil Cuenca de la Soledad, tu méek’tankaajil Guanajuatoe’, kaxta’ab juntúul túumben soots’. 
“Ila’ab yaan 12 u túul Myotis occultus, juntúul jela’an soots’ yaan tu yookbal jump’éel úuchben áaktun, ts’o’oke’ lelo’ ku ye’esik yáax juntéen u xo’okol ba’alche’ je’el bix le je’elo’, ts’o’oke’ ku jets’ik yaan yéetel kaja’an tu péetlu’umil Guanajuato”, k’a’ayta’ab.

Yéetel ba’ax túumben kaxta’ane’, tu péetlu’umil Guanajuatoe’ ku chúukpajal 650u p’éel u jejeláasil ba’alche’ob kaja’an ichil le 18 u p’éel k’áax kaláanta’an, ts’o’oke’ lelo’ ku chíikbesik u 6.15 por sientoil u jejeláasil kuxtal yaan te’e lu’umo’. 

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan