Yáax k’iine’ ts’o’ok u beetik u k’astal kex u 20 por sientoil sak ixi’im meyajta’ab, ts’o’oke’ yaan wakaxo’ob ts’o’ok u yantal u kíinsa’al ti’al ma’ u sen chi’ichnaktal máaxo’ob tséentik tumen mina’an u yo’ocho’ob mix ja’ ti’al u yuk’o’ob, tu tsikbaltaj Víctor Villalobos, máax jo’olbesik u mola’ayil Secretaría de Agricultura y Desarrollo Rural (Sader).
Leti’e’ tu tukultaje’, u p’íitchajal ixi’im ku jo’ochole’, k’a’anan ba’ale’ ma’ jach je’ex a’alan ka’acho’, le beetik u ja’abil 2024e’ ma’ táan u yáalkab je’el bix le ja’ab máaniko’, tumen táan u páa’ta’al ka u chan ch’a’a u muuk’ jooch.
Tu tsolaje’, p’íitchaj jooch tu yáax k’iinil 2023 ts’o’oke’ k’a’ananchaji tumen kex chéen jayp’éel k’iino’ob úuchik u talamchajale’, tu chan ch’a’aj bej tuka’atéen ka’aj ook u k’iinilo’ob ja’ajalil yéetel ke’elil 2022- 2023; le beetike’ béeychaj u mu’uchul kex jump’éel miyoon u tóoeladasil ixi’im, ts’ookole’ béeychaj tak u k’u’ubul féertilisantées, yéetel kex 600 mil u tóoneladasil ixi’im, tumen leti’ táaka’an ichil u nu’ukbejil Sembrando Vida.
Ba’ale’, tak walkila’, ma’ jach ojéela’an bix yanik u xookil le tóoneladasil jooch yaan u yantal bejla’e’, tumen óoli’ tak tu chúumukil ja’ab kun ilbil beyka’aj. Tu tsikbaltaje’ k’anan xan u ch’a’anukta’al beyka’aj ja’, wa le k’ajóolta’an beey huella hídrica, ti’al u p’i’isil kex beyka’aj jooch kun yantal, ba’ale’ lela’ na’atbil u beeta’al kéen ila’ak ti’al meyaj.
Walkila’ yaan sak ixi’im p’aatal, ba’ale’ maan ku beeta’al tumen táanxel lu’um ti’ k’an ixi’im tu ja’abil 2023e’ tu chukaj kex ichil 14 yéetel 16 miyoonesil tonéeladas, ts’o’oke’ lelo’ kex u promeedyoil ku túuxtal ichil jump’éel ja’ab, tu tsolaj Víctor Villalobos, ka’aj úuch u tsikbalil Congreso Interamericano de Agua, Suelo y Agrobiodiversidad.
Beey túuno’, yáax k’iine’ láayli’ xan jaats’naj ichil máaxo’ob tséentik wakax, tumen kix táan u béeytal u yantal ja’ mix u yo’och ba’alche’ob. Le beetike’, ku yila’al u yantal semilla forrajera, desazolve de bordos yéetel tinas ciegas, ichil uláak’ ba’alo’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
