Carolina Gómez Mena
Tu noj lu’umil México, chíikpaja’an maas jach ya’ab ko’olel yaan máanja’an u aalil keetel yéetel xiibo’ob, tumen u xookile’ náaka’an tak 76.8 por siento, ba’ale’ xiibe’ chéen 73.5, je’ex chíikpajik tu ts’ook xookil Encuesta de Nacional de Salud y Nutrición.
Yaan jayp’éel ba’alo’ob ku yúuchul tu kuxtal ko’olel beetik u poloktal, tu tsikbaltaj Teresa Toussaint Villa, máax jach kaambanaja’an yóok’lal núutrisyon klinikáa.
Tu kuxtal ko’olele’ kanjaats k’a’anan u ti’al: u xlo’obayantal, tu’ux ku jelpajal bix u tséentikubáaj ts’o’oke’ je’el u tsa’ayal tak k’oja’anilo’ob, je’el bix anorexia yéetel bulimia, tumen ku ts’áakubáaj tak u beet dietas ba’ale’ ba’alo’ob beyo’ je’el u séebkunsik u na’aksik u aalil wa u píitmáan xan. Uláak’e’ leti’e’ kéen yo’omchajak, tumen ku ya’abtal káalorias ku jaantik, je’el bix xan kéen u ts’áaj chu’uch, tumen ku p’íitchajal estorjeenos, yéetel lelo’ ku jelbesik xan u wíinkilal: ku ya’abtal u grasa yéetel ku yéemel u muuk’il u wíinkilal.
Úuchik u máan u k’iinil Día Mundial contra la Obesidad (le 4 ti’ marzo máanika’), Toussaint Villa, máax ku meyaj tu noj najil xook Universidad del Valle de Atemajac, Querétaro, tu ya’alaje’ ka’ansal wíinik u janal tu beele’ leti’e’ ba’ax ku páajtal u beeta’al ti’al ka chan ch’éenek u yantal le talamila’, tumen beyo’ ko’olele’ ku kanik u yéey ba’ax no’ojan u jaantik.
Ko’olele’, tu ya’alaj, k’a’anan tumen leti’ob xan tséentik u paalal. Leti’ ku maan yéetel leti’ chakik janal.
U múuch’kabil El Poder del Consumidor tu ts’áaj k’ajóoltbile’, tu ja’abil 2021e’ jets’a’ab jkíim kex 237 mil 674 u túul máak tumen píitmáan u aalilo’ob tu noj lu’umli México, le je’elo’ u k’áat u ya’alej, sáansamale’ 562 u túul kíimij, ts’o’oke’ lelo’ ku ye’esike’ maanal 27 u túul ku bin lalaj p’éel oráa yóok’lal le talamila’.
Beyxan, tu ja’abil 2015e’, k’uch u xookil tak 157 mil 927 u túul kimeno’ob yóok’lal polokil, le beetik ila’abe’, maanal u 50 por sientoil úuchik u ya’abtal. Tu tsikbaltaje’, ka’aj ook pak’be’en k’oja’ane’, leti’e’ ka ya’abchaj u jaantik máak ba’alo’ob úultraprosesadóos, le beetike’ yaan ba’alo’ob ma’ béeychaj u jach kaláanta’al bix úuchil u jaanta’ali’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
