de

del

Foto: Ricard Busquets

Walkila’, ba’alche’ k’ajóolta’an beey ba’ats’e’ (Alouatta pigra) tu bin u ch’éenel u yawat tumen tu seen k’askúunta’al u yotoch ts’o’oke’ tumen u mejenile’ ku seen máan chukbil ti’al u yaalak’ta’alo’ob, tu tsikbaltaj Gonzalo Merediz Alonso, máax jo’olbesik u múuch’il Sian Ka’an. 

Ba’ats’e’ suuk u yila’al tu petenil Yucatán, beyxan ti’ uláak’ u kaajilo’ob México yéetel Centroamérica, je’el bix Guatemala yéetel Belice. Nojoch, ts’o’oke’ yaan ba’ax chíika’an k’eexel ti’: jump’éel u baakele’ hioidese’ naats’ ti’ u beelil u jóok’sik u t’aane’, nojochchajij, le beetike’ maas ku k’a’amtal u yawat yéetel u yu’uba’al kex náach yaan. 

Jets’a’an beey juntúul ba’alche’ sajbe’entsil yanik ichil NOM-059, tu noj lu’umil México. 

Tu tsikbaltaje’, ma’axe’ kaja’an tu ka’analil che’ob; ku jaantik u yich che’ yéetel xíiwo’ob, ts’o’oke’ ti’al u kuxtal tu beele’, k’a’abéet uts yanik k’áax. U xiibile’ ku aaltal kex 11.4 kilos yéetel u xch’uupulile’ 6.4 kilos; u wíinkilale’ ku p’isik ichil 52 yéetel 64 sentiimetróos, ba’ale’ wa tak u nej ku p’i’isile’ ku chukik ichil 59 yéetel 69 sentiimetróos).