K'iintsil
Miguel Améndola
05/07/2024 | Tulum, Quintana Roo
U k’aaba’ ich káastelan t’aane’ culebra
caracolera chata, yéetel le sientifiikóo’
Dipsas brevifacies. Méek’a’an tumen
u múuch’il kaano’ob mina’an u
ts’aako’ob; ti’ le beyo’obo’ yaan maanal
30 u jejeláasil ti’ jump’éelili’ jeneróo,
beey tu ts’áaj k’ajóoltbil jbiologóo
Cristóbal Carrión.
Tu tsikbaltaje’, ku chowaktal kex
jump’éel metróo, ts’o’oke’ bek’ech.
Boox, chak k’aank’an, k’aank’aan wa
sak u t’o’olil u wíinkilal, ts’o’oke’ ma’
sajbe’entsil mix jump’íit ti’al wíiniki’.
Kaan beya’, tu ya’alaj, kaja’an tu
Petenil Yucatán, tu’ux siijlili’e’, ba’ale’
yaan xan ku yila’al Chiapas yéetel
Belice beyxan Guatemala. Kaja’an ti’
tikin k’áax, tu’ux yaan úumedad. Ti’ ku
kaxtik u yo’ochi’, je’el bix úuricho’ob,
xnook’olo’ob, ichil uláak’o’ob. Yóok’lal
bix u wíinkilale’ ku béeytal u jaantik
ba’alche’ob kex chich u paach’o’ob. U
yojel xan na’akal tu k’ab che’.
Tumen ma’ ojéela’an ya’abach
ba’al yóok’lale’, ya’abach máake’ ku
kíinsik wa ku tukultik sajbe’entsil
tumen ku chi’ibal ba’ale’ ma’ beyi’.
U noormail 059-Semarnat u jatsmaj
beey espesyaal bix kaláanta’anil,
yéetel táakbesa’an ichil u
tsoolts’íibil Unión Internacional
de Conservación de Vida Silvestre
beey juntúul ba’alche’ ma’ jach
sajbe’entsil yanik u ch’éejeli’.
