Ich káastelan t’aane’ k’ajóolta’an beey dormitor wa guavina bocón (Gobiomorus dormitor).
Kex tumen ma’ jach jats’utse’, juntúul jay ts’o’ok u kanik kuxtal kex tumen jach táaj ch’óoch’ ja’ tu’ux yaan, beyxan kex jéechkab wa k’aalal u ja’il, je’el bix u ts’onoo’otilo’ob u petenil Yucatán.
Le beetik ya’ab tu’ux ku yila’al. José Adán Caballero Vázquez, jxak’al xook ich Unidad de Ciencias del Agua tu campusil Cancún ti’ u kúuchil Centro de Investigación Científica de Yucatán (CICY), tu ya’alaje’ juntúul ja’il ba’alche’ ku kuxtal ich ch’óoch’ ja’, ba’ale’ beyxan le ma’atecho’, tu’ux, u ja’ile’, ku síistal ichil 22 tak 29 grados Centígrados.
En español: Guavina bocón, pez que tolera diferentes grados de salinidad
Beyxan, tu ya’alaje’ kaja’an xan ti’ jáal ja’ob tu petenilo’ob Caribe, u noojolil Florida yéetel Texas, Estados Unidos, tak tu lak’inil Brasil. Yóok’olal u wíinkilale’, ku k’uchul u p’isik tak 60 cms, ba’ale’ u ya’abile’ 36 cms le suuk u yila’alo’.
Mu’uk’a’an u wíinkilal, chowak yéetel k’as túuts’. Chowak u pool, u yáam kama’ache’ k’as jok’a’an yéetel u chi’e’ jach nojoch u japik; wakt’o’ol u mejen koj. Tu ya’alaje’ jach ma’ táan u beetik k’aas, le beetik ku k’áatik ti’ kaaj ma’ u ts’áakubáaj u chukej mix u loobiltik. Ichil u tsoolil UICN (Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza, k’ajóolta’an xan beey Libro Rojo) jach p’íit sajbe’entsil yaan yóok’olal, ts’o’oke’ ma’ xan táaka’an ich NOM-059- SEMARNAT-2010.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan