X-etóloga yéetel birtanicáil conservacionista Jane Goodall ku tukultike’ láayli’ yaan tu’ux je’el u béeytal u beeta’al wa ba’ax ti’al u je’elsa’al le bix táan u bin u k’astal yóok’ol kaab, le beetike’ tu k’áataj ka yanak u k’e’exel bix u kuxtal wíinik tumen ku tukultike’ le bix u yúuchulo’ ma’ no’oja’an ti’al náach k’iini’.
“Yaan jump’éel chan joolnaj, ba’ale’ táan u bin u k’áalal”, tu ya’alaj x-xak’al xook yaan 90 u ja’abil, ka’alikil ti’ yaan ka’ach tu embajadail británica tu noj lu’umil Argentina, tu’ux tu beetaj xíimbal meyaj ichil u lu’umil Latinoamérica.
“Ma’ táan k k’a’abéetkunsik u ts’o’omel kpool ti’al ktukultik ba’ax je’el u béeytal kbeetiki’, mix ti’al k-ilik wa le ba’ax je’el kbeetike’, je’el u beetik u yantal uláak’ talamil ti’ uláak’ wa tu’ux”.
En español: Transformar estilos de vida frenará calentamiento global: Jane Goodall
Ichil ba’ax a’alab Página 12, maanal 2 mil máako’ob bino’ob u ki’i óoltio’ob u kuxtal juntúul máak ts’o’ok u máan k’iin káajal u xak’altik ba’alo’ob yóok’lal chimpancés; le je’elo’ jump’éel meyaj ti’al u yutsil kaajo’ob láayli’ kuxa’ano’ob tu bak’pachil u monosil África, beyxan máaxo’ob kaláantik k’áax. Jane tu ya’alaj: U jach táaj ki’imak óol k’iinilo’ob in kuxtale’ tin máansaj África”.
Beyxan tu tsikbaltaj u talamil u yantal xiib ti’ kúuchilo’ob tu’ux yaan muuk’: u xiibil chimpancés ku jets’ik u muuk’ yéetel ku peets’. Ku beetik in k’a’ajsik jaytúul politikóos. “Jump’éel ba’ax ku páajtal kbeetike’ leti’ kxu’ulsik bix u yúuchul kuxtal tu xma’ no’ojanili.
Ktukultik ba’ax k’a’abéet to’on, ma’ chéen ba’ax k-k’áati’; ktukultik ba’ax ku yúuchul yéetel u yalabil ba’alo’ob, wa u jejeláasil bix u yúuchul kool”, tu tsikbaltaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
