Tu noj lu’umil Méxicoe’, u 30 por cientoil kaaje’ mina’an taak’in u líik’smaj, le beetike’ ma’ táan u béeytal u bo’otik básico ba’alo’ob tu jo’oloj jump’éel semana wa tumen ka k’uchuk u xóot’ol u náajal je’ex suuka’anile’.
Le je’ela’ beey úuchik u chíikpajal ti’ u ts’ook meyajil Encuesta Nacional de Inclusión Financiera (Enif). Lela’ jump’éel ba’al ku k’aaba’inta’al beey vulnerabilidad financiera, ts’o’oke’ nuupul yéetel u p’áatal ma’ jeets’el u yantal náajal te’el najo’obo’, u jach yantal u p’aax máak, u p’áatal ma’ u yutstal u ch’a’anukta’al oportunidades yéetel u p’aatal ma’ tu yutstal u bo’ol máak tu k’iinil k’a’abéet, ichil uláak’ ba’alo’ob ku ya’alal te’el meyajo’. Ichil ba’ax chíikpaj te’el Encuesta jts’a’ab k’ajóoltbil tumen Comisión Nacional Bancaria y de Valores (CNBV) yéetel Instituto Nacional de Estadística y Geografía (Inegi), 20 por ciento ti’ kaaje’ je’el u béeytal u bo’otik ba’ax k’a’abéet ti’ tu jo’oloj kex jump’éel semana tak ichil jump’éel winal yéetel taak’in u líik’smaj wa tumen ku p’áatal mina’an u náajal.
26 por cientoil kaaje’, ku béeytal u bo’otik ichil jump’éel tak óoxp’éel winal, ba’ale’ wa ku maas ya’abtal k’iino’obe’ maas ku bin u p’íittal máax ku béeytal u bo’otik. Ichil óoxp’éel tak wakp’éel winale’, chéen u 10 por cientoil jmexicoil máak ku béeytal u bo’otik, ba’ale’ kex u 4 por cientoil kaaje’ ma’ u yojel beyka’aj tiempo je’el u béeytal u manik wa bo’otik wa ba’ax kex mina’an meyaj ti’.
“Uláak’ ba’alo’ob je’el u beetik u talamtal ba’ale’, ku yantal tumen ya’abach juntéenake’, kaaje’ mina’an u seguro, ti’al u kaláantik ma’ u sa’atal aditivos wa ka k’uchuk úuchul loob, ts’o’oke’ uláak’ ba’ale’ yaan máake’ ma’ tu béeytal u k’áatik taak’in páaybil ti’al u béeytal u yantal kex jump’íit taak’in”, a’alab ti’ ENIF.
Yaan xan ba’al u yil wa xiib, wa ko’olel, le máax k’áatchibta’abo’, ku ya’alik encuesta, tumen ti’ lajuntúul xiibe’, óoxtúul tu núukaj je’el u béeytal u bo’otik ba’ax k’a’abéet ti’ yéetel taak’in u líik’smaje’ ba’ale’ ma’ maanal ti’ jump’éel semanai’; keete’, kantúul ti’ lajuntúul ko’olele’ je’el u béeytal u beetik láayli’ ti’ le mismo jaats k’iino’obo’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
